Menelik says "guilty"

This Judge Had The Best Reaction To This Little Boy's Honesty

Menelik says "guilty"

Natural Fashions of the Omo Valley, Ethiopia

Attractiveness Program Africa September 2019

How can bold action become everyday action? EY* Attractiveness Program Africa September 2019

Contents

- Economic overview Africa’s growth remains uneven, with the East out-pacing the rest of the continent.

- FDI Highlights FDI into Africa remains small by global standards, but prominent in relation to GDP

- FDI by source, by region and by country 

- FDI by sector

- Assessing FDI leaders and laggards

- Looking ahead - How can Africa stimulate greater FDI? 

Methodology

_______________________________________

*EY attractiveness reports and surveys are widely recognised by our clients, the media and major public stakeholders as a key source of insight on foreign direct investment (FDI). Examining the attractiveness of a particular region or country as an investment destination; the surveys, reports and analysis are designed to help business to make investment decisions and governments to remove barriers to future growth.

Click here to see the entire document.

______________________________________

Unrelated: The Russian offensive in Africa and America's feeble response, From Russia with love – or perhaps not?

Emperor Menelik upheld earlier prohibition of tobacco consumption to prevent criminals from invoking it as a defense

(Assistant editor’s note: A couple of years ago, Ethiopia banned cigarette smoking in public places. Undoubtedly, it was a measure worth taking to protect public health. But the country has a long history of prohibition of tobacco consumption both in public and private. Reasons for the prohibition varied over the centuries. The prohibition was fairly well respected until the past four or five decades when smoking was tolerated.

What is reproduced below is from “Chronique du règne de Ménélik II, roi des rois d’éthiopie“ that highlighted the history of prohibition of tobacco consumption in Ethiopia. A book first written in Amharic in two volumes by Tsehafi Teezaz Guèbrè Sellassie (Minister of Pen, Chronicler of Emperor Menelik II  and Chevalier de la Légion d’honneur), the French translation by Tèsfa Sellassié was published in 1930. An extract from pages 46 - 47 of the first volume in French tells the following interesting story. 

In 16th century Ethiopia, Christians who fall ill imitated Oromo worship practices because they observed Oromos heal from their illnesses. King Lebne Dengel (1508 - 1540) used to join Oromos in their worship every year on Meskel day. The worship included consuming tobacco. One day, his army exclaimed: “With whom can we work?” and fought each other, presumably under the influence of tobacco, till they brought down the King's castle. This episode probably explains why subsequent rulers of Ethiopia prohibited Christians from consumption of tobacco. They believed it's bad for Christian morality.

Emperor Fasiledes banned tobacco consumption in 1642, but the ban was limited to consumption in churches. Around 1840, following the order of King Sahele selassie, priests forbade the general public from smoking tobacco. They even came up with religious explanations to support the ban. Oromos converted to Christianity were also required to stop smoking, sniffing or chewing tobacco. Those who were not converted were exempt from the ban. Emperor Yohannes IV was severe on those who smoked or sniffed tobacco.

Soleillet states only Emperor Menelik had reason different from Christian morality to maintain the prohibition. The Emperor opposed tobacco consumption because he did not want criminals to avoid punishment by invoking its effect as a defense. He had told Soleillet that insane and drunk people who commit crimes are not punishable under the law and he wants to keep narcotics out from the list. Tobacco then must have been more potent than now.

Compared to the harsh measures Emperor Yohannes took on tobacco consumers, Emperor Menelik was tolerant. Three criminal case decisions in which Emperor Menelik presided over amply show that he was undoubtedly a judicious person. If you're looking for some evidence, click here for his first, second  and third decisions. In all the cases, he leads the investigation and leaves the decision to people sitting in the court with him. 

We are not apologists for everything done in the name of religion or law, but we feel that the following historical record suggests that Ethiopian rulers used to respect Oromo warship practices and even participate in them. More so regular Ethiopians.)

________________________________________________

Tous les chrètiens, témoins de leurs usages, se mirent, lorsqu’ils tombaient malades, à pratiquer un culte etranger (1), à s’oindre le front de sang, à user de tabac et à danser avec des ornements de kourbit (2); ils avaient remarqué, en effet, que, par ces moyens, les Galla avaient été guéris. Le roi (3) lui - même, au jour de Mèsqel (4), oignit son cheval de sang, prit du tabac et s’unit aux réjouissance des Galla. Ce jour-là, ses soldat s’écriant: “Avec qui pourrons-nous combatre? Nous portons en nous un ferment (5) nouveau”, commencèrent à se battre les uns contre les autres et renversèrent le château du roi (6).

_______________________________________________

(1) Sur les croyances et cérémonies galla, v. KRAPF, Reisen...t, I, pp. 99-107; MASSAïA, I miei trentacinque anni... t. IV, V, VI, passim; SOLEILLET, ouv. cit., pp. 258 - 262; PAULITSCHKE, Ethnographie... t. II, 15 - 78; MARTIAL DE SALVANIC, ouv. cit., pp. 165 - 183). Le premier de ces auteurs confirme que, vers 1840, les Abyssinis eux - mêmes avaient souvent recours aux sorciers galla en cas de maladie. Il en est du reste encore de même aujourd’hui. 

(2) Les rares voyageurs qui ont décrit les danses sacrées des Galla (ROCHET d’HERICOURT, Voyage au Choa, pp. 167 - 168; MONTANDON, ouv. cit., pp. 338 - 344 et 349 - 350) notent que des bâtons ou cannes jouent un grand role dans ces danses. Mais le mot gueez tersité, que nous avons traduit par ornement (cf. Isaïe, LIL, I), s’applique plutôt à des parures de tête, peut-être aux kallitcha qui devaient avoir à l’origine le caractère d’objects de sorcellerie. En tout cas, le mot kourbit indique qu’il s’agit ici d’ornements de ce genre.

(3) Rappelons que ce roi était Lebne - Denguel. 

(4) Cf. Supra, p. 33, n. 5. 

(5) Bouko, mot galla qui signifie pâte levée ( PAULITSCHKE, t. I, p. 159).

(6) Nous avons traduit par château le mot guemb; cf. Supra, p. 34, n. 3. On a effectivement trouv des ruines de construction en pierres, sur certains sommets de la région où résidait sans doute Lebnè Denguel (cf. CECCHI, t. I, 503). Ce curieux épisode explique très probablement pourquoi, par la suite, les souverains ethiopiens interdirent à leurs sujets l’usage du tabac qui, faisant partie de la vie politique et religieuse des Galla, pouvait exercer une fâcheuse influence sur les mœurs des chrétiens (cf. KRAFF, Reisen... t. I, pp. 100 - 106; SOLEILLET, ouv. cit., p. 248). A quand remonte cette interdiction? Barradas, qui séjourna en Ethiopie de 1624 a 1633, dit que le tabac n’avait commence à être cultivé, du moins au Tigré, que peu d’années auparavant et qu’on trait de cette culture de gros gains (BECCARI, Il Tigre descritto..., pp. 32 -33). Ce fut l’empereur Fassilidès qui, en 1642, en aurait prohibé l’usage, mais seulement dans les églises; cf. MORIE, t. II, p. 302. Vers 1840, Krapf notait que, sur l’ordre du roi Sahlè-Sellassié, les prêtres avaient défendu au peuple de fumer (ISENBERG et KRAPF, Journals, p. 118) et que les Galla baptisés plus ou moins de force devaient renoncer au tabac (Reisen..., t. I., p. 101). Quelque quarante ans plus tard, Ménélik expliqua à Soleillet que, s’il avait proscrit le tabac, c’était parce que les criminels ayant prouvé qu’ils avaient agi sous l’influence de ce narcotique n’avaient pu etre punis, la loi éthiopienne excusant les crimes commis par les hommes fous ou ivres (Voyages en Ethiopie, note de la page 263). Pour motiver cette mesure, le clergie, hostile au Tigré (Cf. PEARCE, t. I, p. 335) comme au Choa à l’acte de fumer, de priser ou de chiquer, trouva d’ingénieuses explications; cf. GERARD, Souvenirs d’un voyage en Abyssinie, pp. 246 - 249. Voici quelles sont aujourd’hui les plus usuelles: 1) à la mort du Christ, toutes les plantes séchèrent de douleur, excepté le tabac; 2) sur la tombe de l’hérésiarque Arius (d’autres disent sur ses excréments) aurait poussé pour la première fois cette plante et ceux qui la respirèrent furent possédés du démon. L’empereur Yohannès fut particulièrement sévèrs pour ceux qui usaient du tabac; on a même assuré qu’il faisait couper les lèvres aux fumeurs et le nez aux priseurs (WINSTANLEY, A Visit to Abyssinia, t. II, p. 199; PORTAL, My Mission to Abyssinia, pp. 149 -150). Ménélik se montra plus tolérant; cf. DUCHESNE-FOURNET, t. II, 352. Néanmoins, à part les Galla non amharrisés et les Gurague, on peut dire que les Abyssins ne fument pas (MERAB, ouv. Cit., pp. 127 - 129).

Blue Nile Falls - Beauty of Ethiopia

From our file: "የኢትዩጵያና የግብጽ ታሪካዊ መፈራት እስከመቼ? መተማመንስ ለምን ይዘገያል?"

(Editor's note: The following historical review might sound, at least in part, a fictionalized narrative or simply a superstitious story. The other way to look at it is as a national myth because it appears an inspiring narrative about our country's past and the vision of its leaders that reigned over the centuries. Such myths collectively known as national mythos have often served nations as national symbols of unity to affirm a set of common shared values. A country like ours fractured by over-dramatization of ethnic differences needs recognition of such national mythos to reinvigorate and strengthen our unity. Most states in Africa who have no serious problem of conflict on ethnic lines threatening their unity have national folklore which includes a founding myth such as the struggle against colonialism or a war of independence. Some of our national myth is spiritual in tone and refer to the Bible, but we have more myths to discover and promote. Abay with our rulers’ desire to build dam on it was definitely a national myth we should accept and re-tale as widely and as frequently as possible.)

_________________________________________________________

                               By Entoto Foum for Social Justice staff writer


በእውቁ የአፄ ምንሊክ ታሪክ ዘጋቢ ጸሐፊ ትዕዛዝ ገብረ ስላሴ (1) ተጽፈው ወደ ፈረንሣይኛ ተተርጉመው ከታተሙት ሶስት ቅጽ መጽሃፍት ውስጥ የመጀመሪያው ቅጽ ስለ አባይ ወንዝ ወደ ግብጽ ከመፍሰስ መገደብ በሚተርከው ክፍል የሚከተለው በመግቢያነት ሰፍራል።

"የግብጽ ሙስሊሞች ክርስቲያኖችን በኃይል በማሳደዳቸው የኢትዩጵያ ንጉስ የነበረው ዳዊት እስከ ሴናር (2) ድረስ በመሄድ የግብፅ ክርስቲያኖችን ከመሳደድ አዳናቸው። ይህን በጎ ድጋፍ ለማመስገን ጌታችን መድሃኒታችን የተሰቀለበት ግማደ መስቀል ከእየሩሳለም ወደ ኢትዩጵያ ተላከ።"

1. የዓለም ክርስቲያኖችና የግብጽ ሙስሊሞች ግጭት፤

ከላይ የተጠቀሰው የጸሐፊ ትዕዛዝ ገብረ ስላሴ መግቢያ በዚያው በመጽሐፋቸው ውስጥ እንደሚከተለው ተስፋፍቶ ቀርቧል።

በአረቦችና በበርበሮች ፍለሳ እንዲሁም የሃገሪቱ ነባር (Indigenous) ሕዝቦች በብዛት እስልምናን በመቀበላቸው ቁጥራቸው በጣም እየበረከተ የመጣው የግብጽ ሙስሊሞች ክርስቲያኖችን በሃይል ማሳደድ ያዙ። (3) በተለይም የኮንስታቲኖፕል (4) የእየሩሳለም እና የሶርያ ክርስቲያኖች ብዙ ተጎዱ። በዚህ የተከፉት የሮማ (5) እና የፈረንጅ አገር (የአውሮፓ) ክርስቲያኖች በአንድነት ከመከሩ በሗላ ለኢትዩጵያው ንጉስ ዳዊት መልዕክት ላኩ። ዳዊት በአስራ አራተኛው ክፍለ ዘመን መጨረሻና በአስራ አምስተኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የነገሰ መሪ ነው፡፡ 

ክርስቲያኖቹ የላኩት መልዕክት የሚከተለው ነው። 

"ሙስሊሞች ወረውናል። የክርስቶስን ስም እንዳናመሰግን መስቀሉንም እንዳንሳለም አውከውናል። በትህትና የምናቀርበውን ልመናችንን ስምተህ በፍጥነት ደርሰህ አድነን። እንደምታውቀው በእመቤታችን ማርያም ፍቅር ከኢትዩጵያውያን ጋር አንድ ቤተሰብ ነን።"

የንጉስ ዳዊት ልብ ግብጽ ውስጥ በደረሰው የክርስቲያኖች በሙስሊሞች መሳደድ በሃዘን ተነካ። በቁጣ "ክተት ሰራዊት፤ምታ ንጋሪት" አለ።

2.የአባይ መገደብ፥ የዓለም ክርስቲያኖችና የግብጽ መስሊሞች እርቅ፤

ንጉስ ዳዊት ከሸዋ (6) በመነሳት እስከ ሴናር ተጓዘ። ሴናር እንደደረሰም አባይ ወንዝ ወደ ግብጽ እንዳይፈስ ገደበ። ይህን ያደረገው ግብጾች በሃገራቸው ክረምት ስለሌለ እና የአባይ ወንዝ መፍሰስ ከተገታ እህል ዘርቶ ማብቀልም ሆን ማምረት አይችሉም በሚል ነበር። ንጉሱ አባይን ከገደበ በሗላ ለእየሩሳሌም፣ ለሶርያ፣ ለአርመን፣ ለሮማ (ለግሪክ ለማለት ነው) እና ለፈረንጅ ክርስቲያኖች የሚከተለውን መልዕክት ላከ። "ወገኖቼ፤ ደረስኩላችሁ። ለናንተ ስል አባይን ገድቤዋለሁ። ይህን ያደረግሁት ቀድሞ በንግርት ባለው መሰረት ነው። ደግሞ አባይን መገደቤ የመጀመረያ ቅጣት ሲሆን ቀጥዬ ወደ ጠላቶታችሁ ተሻግሬ ሃገራቸውን አጠፋዋለሁ።የሚሆነው ሁሉ በጌታ ፍላጎት ነው።"

ይህ የንጉስ ዳዊት መልዕክት ሲደርሳቸው ክርስቲያኖች እጅግ ተደሰቱ። ለንጉሱ በጻፉት መልስ "አምላክ የኢትዩጵያን ንጉስ ይጠብቅ፤ ዘመቻውንም ይምራ" አሉ። ለንጉሱም ጸሎት ማድረስ ቀጠሉ። "ከጠላቶቻችን ካዳንከን መቶ ሺህ ወቄት ወርቅ ገጸ በረከት እናቀርብልሃለን" የሚል ቃልም ገቡ።

የኢትዩጵያው ንጉስ ከባህር አሸዋ የበዛ ሰራዊት ይዞ ዘመተ። ሴናር ሲደርስ የግብጽ ሙስሊሞች ከፍተኛ ፍረሃት አደረባቸው። ልጅ አዋቂው ሳይቀር ከሩቅ ሃገር ጭምር ተሰብስበው መክረው የሚበጃቸውን መላ ካገኙ በሗላ ለእየሩሳሌም ክርስቲያኖች ይህን መልዕክት ላኩ።

"በአምላክ ይዘናችሗል። በሠላም ተውን፤ እኛም እንተዋችሗለን። ካሁን በሗላ ጥቃት ልናደርስባችሁ አንመጣም። የምታመልኩትንም እንዳታመልኩ ችግር አንፈጥርባችሁም። አንጠላችሁም። ሃይማኖታችሁን አናዋርድም። ከአያት ቅድመ አያቶቻችሁ ከወረሳችሁት ሃይማኖች አንለያችሁም። በተራችሁ ከእኛ ጥቃት ሊጠብቃችሁ የመጣው የኢትዩጵያ ንጉስ ከምድረ ገጽ ሳያጠፋን ከእኛ ጋር ዕርቅ አድርጎ ወደ ሀገሩ እንዲመለስ መልዕክት ላኩበት።"

ይህ መልዕክት የደረሳቸው የዓለም ክርስቲያኖች አምላክን በሙሉ ልብ አመሰገኑ። የገቡትን ቃል በማክበር ለንጉሱ ከመቶ ሺህ ወቄት ወርቅ ጋር እንዲህ ከሚል ከደብዳቤ ጋር ላኩ። "ሰላምታችን ይድረስህ፤ አምላካችን በአንተ አማካይነት ከጠላቶቻችን ጥቃት አድኖናል። እናመስግንሃለን።... አሁን ሙስሊሞችን በሰላም ተዋቸው፤የአባይን ውሃም ልቀቅላቸው።"

ንጉስ ዳዊት ደብዳቤው ሲደርሰው ደስ አለው። ድርጊቱ የእርሱ ሳይሆን የአምላክ ሥራ መሆኑን ገልጾ መልሶ ጻፈላቸው። ቀጠሎም ለግብጽ ክርስቲያኖችና ሙስሊሞች የሚከተለውን መልዕክት በአምባሳደሮቹ አማካይነት ላከላቸው። "እናንት የግብጽ ሙስሊሞች፤ በተፈጥሮ ወንድሞቻችሁ ከሆኑት ክርስቲያኖች ጋር ዕርቅ ማድረጋችሁ ደግ አድርጋችሗል። ከአሁን በሗላ የዕርቅ ቃል ኪዳናችሁን ሳታፈርሱ በጨዋነት አብራችሁ ኑሩ።"

ይህንኑ ምክር በመስማት ይመስላል የግብጽ ሙስሊሞች የዕርቅ ቃል ኪዳናችውን አክብርው ለብዙ መቶ ዓመታት ክርስቲያኖች ጋር የኖሩት።

3. አባይ፥ የዝናብ መጥፋትና የደማቁ የመስቀል በዓል መወለድ፤

ለሌሎቹን ክርስቲያኖች ደግሞ ይህን ፃፈ። "ከአናንተ የምፈልገው ወርቅና ገንዘብ ሳይሆን ወዳጅነታችሁን ስለሆነ የላካቸሁልኝ ስጦታዎች መልሼ ልኬላችሗለሁ። አምላካችን እኛን የገዛው በደሙ እንጂ በወርቅና በብር አይደለም። እኔ ለክርስቶስ ካለኝ የዕምነት ፅናት የተነሳ በዚህ ረዥም ጉዞ አልደከምኩም፤ ... ይልቁንም ... ለሃገሬ ተስፋ የሚስጥ ነገር አድርጉልኝ፡፡ ሃገሬ በተምች ተመትቷል። ረሃብ ገብቷል፡፡ ዝናብ ጠፍቷል። ጌታችን ተቸንክሮ የሞተበትን ግማደ መስቀል ላኩልኝ፡፡ የተቸገረን የረዳ አንደሚካስ ታውቃላችሁና፡፡"

ፓትርያርኮቹ፣ ቀሳውስቱና ምዕመናኑ የመስቀሉን የቀኝ ግማድ ለንጉስ ዳዊት ላኩለት። ንጉሱ መልሶ የላከላቸውንም ወርቅ በአምላካችን ቤት አኖሩ፡፡ ግማደ መስቀሉ መስከረም 10 ቀን ተተከለ። በዚህ ቀን በመላ ኢትዩጵያ አንፀባራቂ ብርሃን ታየ። የሃገሪቱ ሕዝብም፥ ወንድ ሴት፣ ልጅ አዋቂ ሳይለይ ከንጉሱ ጭምር በደስታ ተሞሉ፥ ክብረ በዓልና ድል ያለ ግብዣ አደርጉ። በዓሉም የአፄ መስቀል በመባል ይጠራ ጀመር። ቀኑ ቀደም ብሎ በንጉስ ዓምደ ጽዩን ጊዜ ይከበር ከነበረው ከቅዱስ መስቀል በዓል ጋር ይገጣጠማል። የቅዱስ መስቀል በዓል በጥንቱ የከፋ ክርስቲያን ዙፋናዊ አገዛዝና በጋሎች (አሁን ኦሮሞዎች) ጭምር ይከበር ነበር። በዓሉ ዛሬ መስቀል በመባል የሚታወቀው ሲሆን በየዓመቱ መስከረም ላይ በደመቀ ሁኔታ ይከበራል።

መስቀሉ ኢትዩጵያ ከደረሰ በኍላ ተምች ወደመ፣ ረሃብ ተወገደ፣ ዝናብ መጥፋት አቆመ። በጎ አድራጎትና ወንድማማችነት ሰፈነ። መስቀሉ ሙታንን በማስነሳትና ታማሚዎችን በመፈወስ ብዙ ተዓምራት ሰራ። በመስቀሉ ሃይል የንጉሱ ጠላት የነበሩ በሙሉ ተገዙለት።

4. የአባይ አቅጣጫ መቀየር ወይም መገደብ ፍራቻ ታሪክ የግብጽና የቱርክ የመከላከል እርምጃዎች እንዲሁም የሕንድ ፍላጎት ፤ 

እቅዱ ከወቅቱ ጋር ሲታይ እንደ ህልም የሚቆጠር ቢሆንም አባይ በኢትዩጵያ ሊገደብ ወይም አቅጣጫው ሊቀየር ይችላል የሚል ፍራቻ በግብጽ ሰፍኖ ኖሯል። አኤች ኤም ጀምስ የሚባል ጸሐፊ፥ "የአባይ ውሃ መጠን ግብጽ ላይ እጅግ ስለቀነሰ የግብጹ ከሊፍ ውሃው የቀነሰበትን እውነተኛ ምክንያት በመጠራጠር ፓትርያርኩን በ1093 ላይ ብዙ ሥጦታ አስይዞ ወደ ኢትዩጵያ ንጉስ እንደላከው በአሌክሳንድርያው ፓትርያርኮች ታሪክ ውስጥ ተመዝግቦ ይገኛል"(7) ብሏል። መልዕከቱ የደረሳቸው የኢትዩጵያ ንጉስና የኃይማኖት መሪዎች ፀሎት ካደረሱ በሗላ በአንድ ምሽት አባይ ሦሥት ክንድ ከፍታ ጨምሮ እንዳደረ ጽፏል። 

አኤች ኤም ጀምስ በመቀጠል በዛጉኤ ሥርወ መንግሰት በተለይ በአስራ ሦሥተኛው ክፍለ ዘመን አጋማሸ ከነገሱት ንጉሶች ከመጨረሻዎቹ አንዱ የኢ- አማንያን (Infidels) ሃገር ብሎ የጠራትን ግብጽን ሙሉ በሙሉ በርሃ ለማድረግ የአባይን የፍሰት አቅጣጫ ወደ ሕንድ ውቅያኖስ ለማዞር ሥራ የጀመረ ቢሆንም ሥራው ሳይጠናቀቅ ቀረ ይላል። ጀምስ ይህ የሆነው አንዳንዶች ንጉሱ ስለሞተ ነው ሲሉ የተቀሩት ደግሞ የንጉሱ አማካሪዎች ግብጽን በረሃ ማድረግ ከፈለገ አባይን በተመሳሳይ ሁኔታ ኢ - አማኒ ወደሆነችው ሶማልያ እንዲፈስ በማድረግ በረሃ የሆነውን ሃግራቸውን እንደሚያለማላቸውና ሃብታምና ጠንካራ የሆነ ጠላት ለኢትዩጵያ እንደሚተው ስላስጠነቀቁት ነው ሲል ደመድሟል።

በ 1325 ደግሞ ንጉስ አምደ ጽዩን ግብጽን በርሃ አደርጋታለሁ በሚል ገዢዋን ሱልጣን ኢን ናዚርን በማስፈራራት ኮፕቶችን ከመሳድድ አድኗል። ይህ ከላይ ከቀረበው ከቀዳማዊ ዳዊት ታሪክ ጋር ይመሳሰላል።

የኢትዩጵያ ንጉስ አባይን በመገደብ ወይም አቅጣጫ በመቀየር ግብጽን የማስራብም ሆነ የማጥፋት መላ እንዳለው በሰፊው እየታመበት የመጣው በአስራ ስድስተኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ነው።(8) ሉዶልፍ ነገሩ በሰፊው የታመነበት ለመሆኑ አንዱ ማረጋገጫ ቱርኮች ኢትዩጵያ አባይን ትገድብ ወይም አቅጣጫ ትቀይር ይሆናል በሚል ፍራቻ እንዳትሞክረው ማካካሻ ክፍያ ማድረጋቸው ነው ይላል። ብሩስ አባይን የመገደብ ወይም አቅጣጫ የመቀየር እቅድ በንጉስ ላሊበላ ዘመን ብዙ ታስቦበት በሗላ እንደተተወ ጽፏል።(9) ባሰት ደግሞ እቅዱ በድጋሚ በንጉስ አምደ ጽዩን ዘመን ተነስቶ ነበር ይላል።(10) በአስራ ስድስተኛ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ የሕንድ ምከትል ንጉስ የነበረውን አልቡከርክ የኢትዩጵያ ንጉስ አሳምኖ አባይን በማድረቅ ግብጽን በረሃ ለማድረግ ፍላጎት እንደነበረው ተጽፏል።(11) የሕንዱ ንጉስ ፍላጎት በቬኒስ ቁጥጥር ስር ወድቋል ያለውን የሃገሩን ንግድ ለማላቀቅና በፓርቹጋል እጅ በነበረው በደቡብ አፍሪካ ጫፍ በኩል ንግዱን ማካሄድ ስለፈለገ ነበር።

5. የግብጽ ያልተሳኩ የጦርነት ትንኮሳዎች፤

ከታሪካቸው መጀመሪያ እስከ አሁን ሥልጣኔያቸውን፤ ብልጽግናቸውንና መላ ሕይወታቸውን በአባይ ወንዝ ላይ የገነቡት ግብጾች ለኢትዩጵያ ንጉሶች አማላጆችና ስጦታዎች መላክ እንዲሁም ትዕዛዞቻቸውን መፈጸም ሲያንገሸግሻቸው መውጫ መንገድ ፈለጉ።የግራኝ መሐመድ ወረራና የኦሮሞዎችን መስፋፋት ተከተሎ የመጣው የዘመነ መሳፍንት ጦርነት ኢትዩጵያን እንዳዳከማት ካዩ በሗላ ሃገሪቱን በሃይል በመያዝ የአባይን ያልተገታ ወደ ግብ ጽ ፍሰት ማረጋገጥ ፈለጉ።

ጊዜው የኦቶማን (ቱርከ) ኢምፓየር እየደከመ ግብጽ ደግሞ ጠንካራና ሃይለኛ እየሆነች የመጣችበት ሲሆን ፍላጎቱ ወሰን የሌለው አዲሱ ከህዲፍሱዳንንና ኢትዩጵያን ጠቅልሎ ለመያዝ ፈለገ። ይህ የሆነው ከአስራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን ሁለተኛ አጋማሽ ጀምሮ ሲሆን ወደ ኢትዩጵያ የዘመቱትም በዚህ ጊዜ ነበር። ነገር ግን አልቀናቸውም። በመጀመሪያ ጉንደት ላይ በ1874 እንዲሁም ላይ በ 1876 ከኢትዩጵያ ጋር በተደረጉ ጦርነቶች ተሸነፉ።ጉንደትና ጉራዕ ዛሬ ኤርትራ ውስጥ የሚገኙ ቢሆንም ሁለቱንም አልፈው ወደ መሃል ሃገር ዘልቀው እንደነበር ይታወቃል። በጦርነቶቹ በቅጡ ስለተደቆሱ ኢትዩጵያን በቀጥታ በሃይል የመያዝ ህልማቸውን እርግፍ አድርገው ትተዋል። በተዘዋዋሪ ጥቃት ከማድረስ ግን አላቆሙም። 

6. ታላቍ ብሪታንያ፤ የወደፊቱ የአባይ ሁነታ ገብቷት የነበረች ሃገር፤

የአባይ በመገደብ ወይም አቅጣጫ በመቀየር ሥልጣኔም ጉልበትም አላቸው ከተባሉት ቅኝ ገዢዎች መካከል አውራ የምትባለውን እንግሊዝ ሳይቀር ያሳሰበ ጉዳይ ነበረ። ከዚህም የተነሳ በኢትዩጵያና በእንግሊዝ መካከል ጥር 16/ 1902 ስምምነት ተፈረመ። የስምምነቱ አንቅጽ 3 እንደሚከተለው ይነበባል። 

“የኢትዩጵያ ንጉሰ ነገስት ዳግማዊ ዓፄ ምንሊክ ከብሪታንያ መንግሰትና ከሱዳን መንግስት ጋር መግባባት ላይ ሳይደረስ በአባይ ወንዝ ላይ እንዲሁም በጣና ሃይቅ ላይ ወይም ሶባት ወደ አባይ በሚያደርግው ፍሰት ላይ ግንባታ ላለማካድ ወይም ለግንባታ ፍቃድ ላለመስጠት ከእንግሊዝ መንግስት ጋር ተስማምተዋል”(12)

ዛሬ ግብጽ ይህ የስምምነት አንቀጽ ከእኔ ጋር መግባባት ሳይደረስ በአባይ ወንዝ ላይ ምንም ዓይነት ግንባታ እንዳይካሄድ ለማነሳው ክርክር ይደግፈኛል ትላለች። የቀድሞው ቅኝ ገዥ የብሪታንያ መንግስት ወራሽ ስለሆንኩ ያ መንግስት ከኢትዩጵያ ጋር ያደረገው ስምምነትም ወራሽና ተጠቃሚ ነኝ ባይ ናት። የኢትዩጵያ መንግስት ይህን ክርክር አይቀበልም። 

ማጠቃለያ

ከላይ እንደቀረበው አባይ ኢትዩጵያንና ግብጽን በየተራ አንዱ የበላይ ሌላው የበታች እንዲሁም ተፎካካሪ ሲያደርጋቸው እስከ አሁን ዘልቋል። ከአሁን በሗላ ሁኔታው በበላይና የበታች እንዲሁም ተፎካካሪነት ሊካሄድ የማይችልበት ደረጃ ደርሷል። ድሮ ስልጣኔ እንዳሁን ባለተስፋፋበት እና ሳይንስና ቴክኖሎጂ ባልዳበረበት ወቅት የተፈጠሩ የስነልቦና ውጥረቶችና ፍራቻዎች ወደ ጦርነት እንዲለወጡ መፍቀድ ስህተት ነው። ዘመኑ ስለተለወጠ ኢትዩጵያ እንደጥንቱ ግብጽን ልታሽቆጠቁጣት አትችልም፤ አይገባትምም። ግብጽም በሃይል ተመክታ የኢትዩጵያን ልማት ልታሰናክል አይገባትም። በአሁን ወቅት የሚታየው አለመተማመንና መፍትሄ መጠፋት ከፊል ምክንያቶች ለዘመናት የቆዩ ውጥረቶችና ፍራቻዎች አካል ሲሆኑ ለመተማመን መንገድ እንዲለቁ ጥረት ማደረግ ያስፈልጋል። እስካሁን አባይ ለግብጽ ብቻ ነው። ለወደፊት የሁለታችንም መሆን አለበት። ኢትዩጵያውያን ሁላችን በአንድ ሆነን በዚህ አቅጣጫ ብንሄድ ይበጀናል።

__________________________________


(1) ከ1850 እሰከ1855 ባሉት ዓመታት ከጉራጌ እናትና ከኦሮሞ አባት የተወለዱት ጸሐፊ ትዕዛዝ ገብረ ስላሴ ትምህርታቸውን ሸዋ ውስጥ ከነበሩት ሁለት ወይም ሶስት የባህል ማዕከሎች አንዱ በሆነው አንኮበር ፈጽመው የመጀመሪያዋ የአፄ ምንልክ ሚስት የወይዘሮ ባፈና ፀሐፊ ሆኑ። አፄ ምንሊክ በ 1877 ወደ ጎንደርን ለማቅናት ሲሃዱ አብረው ሂዱ። በ 1880 የቢተመንግስት ታሪክ ፀሐፊነት ሃላፊነት ተሰጣቸው። አከታትሎም ፀሐፊ ትእዛዝነት እና የእንጦጦ ራጉኢል ቢተ ክርስቲያን አስተዳዳሪነት ተጨመረላቸው። በ 1908 በጽሕፈት ሚኒስትርነት ተሹመው በማገልገል ላይ እያሉ በ1912 አረፉ። 

(2) ከኢትዩጵያ የሚነሳው አባይ አቍዋርጦ ከሚያልፋችው የአንግሎ - ግብጽ ሱዳን ክፍለ ሃገራት አንዱ ሴናር ሲሆን በዚሁ ሥም የሚጠራ ከአባይ ቀኝ መዳረሻ ላይ የሚገኝ ከተማ ም ነበር። “የሴናር ንጉስ በከፊል በኢትዩጵያው ንጉስ አስተዳደራዊ ጥበቃ ስር ስለነበር የንጉሱ የሆነ ነገር ሁሉ ክፍለ ሃገሩን አቅዋርጦ የሚያልፈው ያለ ምንም ክፍያ ነበር። (Memoire de M. du Maillet, consul general de France en Egypte en date du 12 mai 1698, cite par De Caix de Saint- Aymour, Hist. Des relations de la France avec l’Abyssinie chretienne, p. 219, n.2).

(3) እንደ ሙስሊም ታሪከ ጸሃፊዎች ከሆነ ይህ ክርስቲያኖችን በሃይል የማሳደድ ድርጊት የተጀመረው ከ 1352 ነው።

(4)የኮንስታቲኖፕልእዚሀ መጨመር ስህተት ይመስላል። ምክንያቱም ቀዳማዊ ዳዊት ንጉስየነበረው ከ1380 አስከ 1409 ሲሆን ኮንስታቲኖፕል በሙስሊሞች አጅ የወደቀው በ1453 ስለሆነ ነው። 

(5) በስህተት ሮማ የተባለው ግሪክ ለማለት ነው።

(6) በወቅቱ ሸዋ ኢትዩጵያ ውስጥ ከነበሩ ስርወ መንግስታት አንዱ ነበር። አጅግ ጥንታዊ በሆኑ የኢትዩጵያ ካርታዎች ላይ እንደሚታየው በምዕራብ ከአባይ ወንዝ፤ በደቡብ ምዕራብ የአባይ መጋቢ ከሆነው ሙገር ወንዝ፤ በደቡብ ከአዋሽ ወንዝ፤በምስራቅ ከአንኮበር የተራራ ሰንሰልቶች፤ በሰሚን ከአዳባይ ጋር ይገናኛል። በንጉስ ሳህለ ስላሰ ዘመን ከምዕራብ በስተቀር በሰሜን መንዝን፤ በምስራቅ ይፋትን አና በደቡብ ምንጃርን በማጠቃለል በየአቅጣጫው አደገ።(KRAPF, Reisen..., t. I, p. 62) 

(7) A.H.M. Jones, ''Historie de l'Abyssinie des origine à nos jours'' (1935)

(8) Perruchon, Vie de Lalibala, p. XXIII, note 2. Cf. D. De Rivoyre, Aux pays du Soudan, p. 236) Lud olf, Nouv. Hist. d’Abissini, ed. de 1684, p. 28.

(9) Bruce, t. I, pp. 609 - 611

(10) Basset, Etudes ... , p.233.

(11) Le Grand, dans Lobo, Voyage hist. d’Abissinie, pp. 215-219.
(12) Trad. Donne e par Pierre - Alype dans L’Ethiopie et les convoitises allemandes, p. 154.

Troisième jugement

Guèbrè Sellassié, Chronique du règne de Mémélik, roi des rois d'Ethiopie, 1930

CHAPITRE XXII, jugement (t. I, pp. 113-115)

En ce temps-là, le roi prononça un troisième jugement rempli d'une étonante sagesse.

Il y avait dans la provance d'Ifat(1) un homme qui, au moment de mourir, dit à un de ses amis : "Je vous recommande de veiller sur mon fils et sur son rest(2)." Après quoi il mourut. Son ami profita de l'héritage jusqu'à ce que l'enfant eût grandi. A ce moment, comme celui-ci était capable de s'occuper lui même de ses terres, il dit à l'autre: "Rends-moi l'héritage de mon père." -"Non je ne te le rendrai pas", répondit celui-ci. De là naquit entre eux une haine farouche.

Plusieurs années après, dans le dessein de se réconcilier, ils décidèrent de porter leur affaire devant les dagnotch(3) de la ville(4) et ils partirent ensemble vers cette ville. Arrivés à Djib-ouacha, ils s'assirent pour déjeuner. Des gens de leur pays qui passaient et connaissaient leur inimitié invétérée furent étonnés de les manger ensemble. Après cela, parvenus au pays appelé Gammegna(5), celui qui avait promis d'être le tuteur de l'enfant feignit d'être malade et se coucha. Or son fils qui était avec lui, tandis que l'orphelin était seul, dit alors: "O mon père, tu te couches dans le désert alors que la nuit arrive. Quoique tu sois malade, essaye de te lever et de marcher peu à peu afin que nous puissions nous réfugier dans un village." L'autre, voyant la nuit arriver;répondit:"Vous avez raison, mes enfants, mettez-moi sur le mulet et allons au prochain village." Mais, au moment où l'orphelin lui amenait le mulet, il lui trancha la tête avec son sabre.

Le père et le fils attachèrent une grosse pierre au cadavre et le précipitèrent dans un lac, puis, ayant pris avec eux ses habits et son couteau, ils les jetèrent dans un ravin appelé Ouat(6) dans le pays de Tègoulèt (7). Or cet endroit est ainsi appelé parce qu'il forme comme un trou, une crevasse au milieu des terres. Il est très profond : si l'on y jette une pierre, on ne l'entend tomber qu'au bout de deux minutes. De l'autre côté du précipice, vers le qolla, bien que le passage soit étroit, les petits enfants peuvent s'y glisser.

Un jour que des enfants étaient venus là pour jouer (8), ils découvrient un sabre et un beurnous (9), ainsi qu'un sourri(10) et un chemma(11) collés l'un à l'autre par le sang. Ils apportèrent ces objets à leurs parents qui les montrèrent au chef du pays; celui-ci vint le présenter au roi.

Les proches parents de l'orphelin, restés sans nouvelles de lui et affligés de ne pas le voir revenir, allaient de tous côtés à se recherche. Ils apprirent à la fin que, dans un lieu appelé Djib-ouacha, on l'avait vu manger avec son ennemi, et que, plus loin, on l'avait aperçu, aussi avec lui dans la plaine de Gamègna; en outre que, dans le ravin de Ouat, on avait découvert un chemma et un sabre et que ces objets avaient été apportés aux autorités. Sachant tout cela, ils vinrent trouver le roi et lui dirent: "Le roi non seulement découvre les secrets des hommes, mais même l'intérieur de la terre. Or le meurtre de notre frère est demeuré impuni. Aussi nous te demandons, ô roi, de prendre en mains la cause du sang de notre frère(12)."

Alors le roi leur demanda : "Dans son pays, avait-il un ennemi?" Et ceux-ci répondirent : " Oui, justement, il en avait un, appelé un tel." Et le roi ordonna: " Que cet homme soit pris et conduit ici !"

Quand il parut au tribunal où les accusateurs se tenaient à droite et l'accusé à gauche (13), le roi demanda à celui-ci : "Avais-tu des démêlés avec cet enfant-là? " L'accusé répondit : " Oui, c'était mon ennemi."

Alors le roi : "Etant réconciliés et voyageant ensemble, est-ce que vous ne vous êtes pas arrêtés pour déjeuner à Djib-ouacha?" Et encore: "Dans la plaine de Gammègna, ne t'es-tu pas couché en disant que tu étais malade? Est-ce que cet enfant qui est mort n'était pas avec toi?" Il répondit : "Nous ne nous sommes pas réconciliés. Comment serait-il venu avec moi et aurions-nous mangé ensemble?" Alors le roi: "Puisque tu dis que c'est faux, qu'on temoigne contre toi!" Et lui: "C'est bien. Si l'on peut me prouver que j'ai tort, que je sois puni !"

Alors le roi dit aux parents du mort : "Présentez vos témoins (14)." Ceux-ci s'approchèrent et, témoignant devant le roi contre l'accusé, prouvèrent qu'il était coupable. Mais l'accué : " Ces témoins sont des inventeurs, car, au jour dont ils parlent, j'étais chez un tel et un tel. Que ces derniers soient entendus !" Le roi dit: " Puisque tu parles ainsi, je ne t'empecherai pas de faire comparaître tes témoins", et il ordonna de faire venir ceux-ci.

Or ces témoins déclarèrent à l'accusé devant le roi: "Non seulement tu n'as point paru dans notre maison ce jour-là, mais jamais tu n'y es venu." Alors le roi: "Tu n'as pas voulu accepter le témoignage des premiers témoins; tu viens d'être confondu par ceux que tu as toi-même invoqués; tu ne saurais éviter la mort. Avoue donc franchement toute la vérité afn déchapper au moins à la mort éternelle." Il répondit: "C'est vrai ! A cause d'une femme, mon fils qui est ici et cet orphelin étaient en querelle; un jour même, comme mon fils l'avait frappé à l'improviste, moi, voyant que cette affaire ne finirait pas, je l'ai terminée." A ce mot, le fils dit : " Menteur ! Pourquoi parler ainsi? Lorsque le soir est arrivé, tu as dit: Je suis malade et tu t'es couché dans la plaine de Gammègna; puis, quand la nuit est tombée, c'est toi qui l'as frappé avec ton sabre. Après que tu lui eus attacé une pierre au cou, est-ce que nous ne l'avons jeté avec son chemma dans les profondeurs du lac?" De cette façon, toute l'affaire fut éclaircie aux yeux des chefs et de l'armée.

Le roi reprit: "Toi et ton fils, vous n'écapperez pas à la mort: avoue donc toute la vérité." L'accusé, ainsi pressé d'interrogations, répondit: "Oui, c'est moi qui l'ai tué." Alors le roi dit aux chefs, aux soldats et aux docteurs: "Portez le jugement !" Et tous de répondre :"Le père doit mourir ! Quant au fils, puisqu'il a participé au crime, qu'il soit encainé!" (15) Puis, les docteurs, ayant consulté le Fetha - Nèguèst, prononcèrent la condamnation à mort. (16)

Alors il fut livré aux zèbègna.(17) Mais, saisissant un rasoir qu'il avait caché sous son aisselle, il se coupa la gorge et tomba. Les zèbègna, croyant qu'il était mort, le tirèrent par les pieds jusqu'à l'endroit réservé aux exécution (18) et l'y jetèrent. A ce moment, un parent de l'orphelin  s'écria: "Je n'épargnerai même pas son cadavre !" Et il le frappa d'un coup de lance. Mais celui qu'on avait cru mort se redressa et se mit à courir. On le poursuivit et on l'acheva.(19)

Comme ce jugement était un des premiers de Ménélik, nous l'avons raconté: mais il nous est impossible de transcrire tous les jugements rendus depuis par lui, car, comme il est ditdes oeuvresdu Christ: " Si l'on écrivait tout, le monde entier ne suffirait pas à contenir les livres où cela serait raconté."(20)

----------------------------------------------------

(1) C'est le nom que l'on donne encore parfois à la partie orientale du Choa, entre la chaîne des monts d'Ankobeè et l'Aouach (Rochet D'Hericourt, Voyage..., 564-265; Krapf, Reisen..., t.I, p. 62). Ses limites assez incertaines (cf. Basset dans Hist. de la conq. de l'Abyssinie, p. 52 n. I) sont aujourd'hui restreintes aux hauts plateaux au N. E. d'Ankobèr.
(2) Terre à titre hérédtaire; cf. supra, p. 62 n. 2.
(3) Pluriel de dagna, terme générique pour juge. Sur le rôle du dagna, juge de première instance, voir Pollera, L'ordinamento della giustizia e la procedura inddigena in Etiopia, pp. 39-43.
(4) Probablement Litché où Ménélik avait alors sa résidence.
(5) Au S. O. de Djib-ouacha dans la provance de Tègoulèt.
(6) "Avale, engloutis." Krapf donne de cette fissure une description qui concorde avec celle de notre chronique (Isenberg et krapf, Journals..., 278-279).
(7) Province immédiatement au S. du Mènz avec de nombreux torrents très encaissés, ce qui en rend l'accès difficile (Isenberg et krapf, loc. cit.; Harris, t. II, pp. 53-54; Soleillet, p. 85).
(8) Sur les jeux des enfants en Ethiopie, voir Cohen, Jeux abyssins.
(9) Mot arabe qui, en Ethiopie, désigne une pèlerine de laine noir avec un capuchon; les hommes portent celui-ci sur l'épaule gauche, les femmes, au milieu du dos (Cecchi, t. I, p. 331).
(10) Caleçon de cotton blanc pour hommes qui descend jusq'aux chevilles (Cecchi, t. I, p. 328).(11) Chemma veut dire toile de cotton, mais le mot désigne ici le vêtement que portent en Ethiopie les hommes comme les femmes et qui correspond assez exactement à la toge antique. Le chemma, appelé d'abord au Choa taube ou tob, mot somali (Rochet d'Hericourt, Voyage..., p. 156; Paulitscke, Ethnographie..., t. I, p. 86) et qui prend, comme on le verra, différents noms, suivant la qualité du tissu et les ornements qu'il comporte parfois, est formé de trois lés de coton blanc cousus ensemble et composant un rectangle d'environ 4 m. 80 de long sur 2 m. 80 de large (Arn. D'Abbadie, Douze ans..., pp. 57-58). Les Abyssins s'enroulent dans ce vêtement pour la nuit et, dans la journée, s'y drapent de manières tres diverses selon les circonstances ou ils se trouvent et les personnes devant qu'ils se présentent (M. Parkyns, t. II, pp. 7-10; Arn. D'Abbadie, ouv. cit., pp. 57-63; Cecchi, t. I, pp. 329-332; Duchesne-Fournet, t. II, pp. 289-295, fig.; Documents ethnogr. d'Abyssinie, pp. 289-295, fi.; Rohrer, Die Tracht der Amhara).
(12) La vengeance du sang versé est un devoir sacré pour les parents de la victime (Sapeto, Etiopia, pp. 71-72). N'ayant pu l'accomplir, la famille de l'orphelin s'adresse au roi pour faire une enquête.
(13) Ce sont, comme chez nous, les places respectives des parties.
(14) Sur le témoignages oral et le sermant, cf. le Fetha-Nèguèst, ch. XLIII. Suivant Cecch, p. 361, note, les témoignages ne valent que s'ils sont au nombre de trois au moins. Cf. Pollera, ouv. cit. pp. 55 - 60.
(15) L'enchaînement est ici, non comme d'habitude, une mesure preventive, mais une peine. Pendant longtemps il n'y pas eu de prison en Ethiopie, sauf pour les condamnés politiques (Arn D'Abbadie, Douze ans..., pp. 460-461; Wylde, Modern Abyssinia, p. 310' Collat, L'Abyssinie actuelle, p. 54). Le condamné de droit commun restait rivé à son gardien jusq'à ce pût faire accepter aux parents de la victime et payer à ceux-ci une compensation pécunaire.
(16) Cf. supra, p. 106 n. 3.
(17) C'est-à-dire aux gardes royaux (cf. supra, p. 78 n. I) lesquels l'auraient à leur tour remis aux parents de la victime afin qu'il subit la paine du talion, usage ancien (Lobo, ouv. cit. p. 98) et qui subsiste encore de nos jours malgré le progrès des moeurs (cf. Collat, loc. cit; Annaratione, In Abissinia, p. 380)."Dans cet Empire", écrit Bruce (t. III, p. 325), "dès qu'on regarderait ce délai comme trop cruel; mais on le conduit immédiatement au lieu du supplice, et son arrêt est executé"
(18) Aujourd'hui encore à Addis-ababa la plaine qui s'étend au-delà de la gare du chemin de fer est le théâtre de ces sortes d'exécutions. Pour les gens poursuivis et condamnés à la requête des autorités (brigands, rebelles, marchands d'esclaves), ils sont pendus à un gros arbre sur la place du Marché, généralement le samedi, jour d'affluence, et restent exposés là pendant un temps variable (Haentze, Am Hofe des Kaisers Menelik, p. 102; Rey, Unconquered Abyssinia, pp. 115-117).
(19) A coup de lances et de sabres (cf. supra, p. 90), mais ici, c'était par application de la loi du talion; Rentze et Collat, loc. cit., Reymond (témoin d'une exécutin de ce genre à Harar, en 1909), La route de  l'Abbai noir, pp. 17-24.
(20) Jean, XXI, 25.

Atié Ménélik rend un second jugement

Guèbrè Sellassié, Chronique du règne de Mémélik, roi des rois d'Ethiopie, 1930

CHAPITRE XXI, jugement (t. I, pp. 111-112)

Après cela, on découvrit une chose merveilleuse et rare. Des hommes faux et menteurs, ourdissant un complot contre l'alèqa Kidanè-Ouald (1), écrivirent en son nom à Atiè Théodoros une lettre qui était ainsi conçue: "Que cette lettre parvienne au roi des rois Théodoros. Djan-hoi, moï, votre esclave (2), j'espère que vous viendrez ici. Venez donc vite."

Les ennemis de l'alèqa Kidanè-Ouald, confiant cette lettre à un homme payé pour cela, lui dirent: "Prends cette lettre et va. A partir de Guedèm (3), tu répondras à tous ceux qui t'interrogeront : L'alèqa Kidanè-Ouald m'envoie à Atiè Théodoros pour lui remettre cette lettre. De plus il m'a dit : Pars en secret et ne dis rien à personne, pas même à tes parents."

En arrivant à Guedèm, il commença donc à répondre selon les instructions qu'il avait reçues. Les gens du pays, comprenant que c'était une affaire regardant le gouvernement, l'arrêtèrent et le présentèrent, lui et sa lettre, au roi. Celui-ci lui demanda: "D'où es-tu? Qui t'a envoyé?"

Il répondit: "C'est mon maître, l'alèqa Kidanè-Ouald; je suis l'un de ses serviteurs." Le roi continua: "Quels sont les autres serviteurs de l'alèqa Kidanè-Ouald? Dis-moi leurs noms." Le messager donna les noms de cinq hommes. Alors le roi ordonna de les faire venir tous les cinq. Lorsqu'ils furent arrivés, il les fit interroger séparément.

Le lendemain, à son tribunal, il fit comparaître le porteur de la lettre et manda l'un des serviteurs de l'alèqa à qui il dit: "Connais-tu cet homme?" L'autre répliqua : " Je ne le connais pas; c'est aujourd'hui que je le vois pour la première fois." Mais le messager s'écria: "Il me connaît et je le connais!" Alors le roi: " Puisque tu le connais, dis-moi comment il s'appelle." Celui-ci donna le nom d'un autre, car il ne le connaissait pas de figure, mais seulement par ouï-dire. On fit venir ensuite un autre homme et, cette fois encore, il se trompa de nom.

Ayant fait appeler les cinq serviteurs qui comparurent ensemble, le roi demanda: " Connaissez - vous cet homme?" Ils répondirent: "Nous ne le connaissons pas, nous ne l'avons jamais vu avant ce jour." Mais il réplqua: "Moi, je les connais." Alors le roi: " Puisque tu les connais, apppelle-les donc chacun par son nom." Or il donna à un le nom de l'autre, de sorte que ces noms ne concordaient pas avec les personnes. C'est ainsi que sa ruse fut découverte. A ce moment, le peuple, tout heureux, loua le Seigneur de ce qu'il lui avait donné un juge plein d'équité et de sagesse.

Or il fut reconnu que le complot avait été ourdi par les Tsègge - Lidj. (4)

Quant au porteur de la fausse lettre, le roi le condamna à être flagellé. (5)

L'Alèqa Kidanè-Ouald fut nommé chef de l'église de Mariam à Ennèoari(6) et reçut en outre le titre honorable de liqè-kahenat du Choa. (7)

Cette anneé-là, les dèbtèrotch(8) de l'alèqa Kidanè-Ouald chantèrent ce qui suit le Samedi saint(9) : "Par son règne il nous a sauvés, afin que son ennemi soit confondu et qu'il ne trouve rien à dire contre nous. Personne ne nous séparera de l'amour de Sahlè-Mariam.(10)

----------------------------------------------
(1) "Alliance avec le Fils." Nous retrouvons ce dignitaire ecclésiastique au chap. XXVIL.
(2) De bonne heure, en Ethiopie "tout citoyen qui avait à solliciter une faveur ou à réclamer un droit dut se dire l'esclave de l"Empereur" (Arn. D' Abbadis, Douze ans..., p. 130.).
(3) Cf. supra, p. 63, n. 4.
(4) On a déjà vu et l'on verra mieux encore plus loin (chap. XXVIII) combien l'auteur est hostile à cette secte. Son affirmation est donc fort suspecte.
(5) La flagellation appliquée avec un grand fouet en peau d'hippopotame appelé djiraf est une peine prévue dans le Fetha-Neguest et encore fréquemment employée en Ethiopie; elle entraîne parfois la more (Plowden, Travels..., pp. 96-97; Cecchi, t. I, p. 363; Bianchi, Alla terra des Galli, p. 72; Hentze, Am Hofe des Haisers Menelik, pp. 100-101). C'est aussi un châtiment domestique infligé sur l'ordre d'un maître à ses serviteurs, mais, en ce cas, l'instrument employé (alènga) est moins redoutable( Borelli, Ethiopie mérid, pp. 137 -138, fig.).
(6) Amba dans le district de Morét. En 1870, Ménélik y fut faire des travaux de fortification (Massaia, ouv. cit., t. X. pp. 10-11 et 17, avec une vue de cette espèce de promontoire montagneux).
(7) Cf. supra, p. 10 n. 4.
(8) Pluriel de dèbtèra, mot qui, d'après Dillmann (Lexicon..., col. 1106), viendrait de difteraï (litterae) et que nous traduirons plus loin par lettré. Ces clercs, qui ne reçoivent pas l'ordination et dont douze sont attachés à chaque église, ont pour fonction de chanter en choeur, d'exécuter les danses sacrées, de composer des hymnes (Rochet d'Hericourt, Second voyage..., pp. 219 et 223; Ant. D'Abbadie, L'Abyssinieet le roi Theodore, pp.17-18; Stern, Wanderings..., p. 308).
(9) Les Abyssins l'appellent le "samedi aboli" (qudamié sèour), parce que la résurrection du Christ a mis fin à la pratique du sabbat (M. Parkyns, ouv. cit., t. II, p. 88). Ce jour-là, le clergé présente aux fidèles des joncs bénits dont chacun, y compris le roi, s'entoure la tête après les avoir fendus; cette coutume se serait instituée en souvenir du rameau d'olivier rapporté par la colombre de l'arche (Rochet D'Hericourt; Second voyage..., p. 235.) Dans la matinée, le clergé des églises vient exécuter devant le roi des danses liturgiques accompagnées "d'hymmes hyperboliques" composées à son intention par les lettrés (Rochet D'Hericourt, ouv. cit, pp. 230-235, avec de curieux exemples de ces cantates.) Ces chants sont ponctués par les mots: Guèbrè sèlam bè mèsqèlou, c'est-à-dire: "Il nous a apporté le salut par sa croix", d'où le nom de Guèbrè-sèlam donne à la cérémonie. On trouvera une pittoresque description de celle-ci, telle qu'elle se célèbre encore aujourd'hui au guebi imperial dans H. Le Roux, Chez la reine de Saba, pp. 270-284. Voir aussi notre pl. VIII.
(10) Rappelons que c'était là le nom de baptême de Ménélik.

Atié Ménélik rend un jugement admirable.

Atié Ménélik rend un jugement admirable.Guèbrè Sellassié, Chronique du règne de Mémélik, roi des rois d'Ethiopie, 1930

CHAPITRE XXI, premier jugement (t. I, pp. 108-110) 

Au début de son règne, Atié Ménélik rendit un premier jugement plein de sagesse.(1) Voici les faits:

Un homme appelé Oualdè - Amanouel(2) avait donné sa soeur en mariage(3)à un certinTesfa-Mikael(4). Peu de temps après Oualde - Amanouel dit à celui-ci: "Répudie et renvoie ma soeur(5), car je veux la donner en mariage à un autre." Mais Teèsfa-Mikaël repondit: "Je ne veux pas renvoyer ma femme que j'aime. Notre Seigneur à dit dans son Evangile: "L'homme ne doit pas séparer ce que Dieu a uni, car l'homme et la femme ne sont qu'une même chair"(6). Cependant Oualdè-Amanouel la reprit et la donna à un autre.

Tèsfa-Mikaël fut rempli de jalousie à cause de sa femme et Satan, s'emparant de lui, le poussa à fabriquer toustes sortes de mensonges. Afin de s'en servir pour attaquer et perdre Oualdè-Amanouel,il alla demander à un ecrivain du papier et de l'encre.(7)

C'etait le temps où, Menelik s'étant échappé de ses mains pour régner sur Choa sans sa permission, Atiè Théodoros était fou de rage: temps de troubles où le pays s'attendait à un tempête. C'est pourquoi Tèsfa-Mikaël fit ecrire la letter(8) suivante:

Lettre du negoussè-nèguèst(9)Théodoros.
Qu'elle parvienne a Oualdè-Amanouel(10).

"Mon fils et mon ami(11), fais ton possible pour me gagner le coeur de toute l'arlée de Menelik et la préparer à ma venue. Sous peu de jours j'arriverai en hate."

Ensiute il donna cette lettre à un homme en disant: "Entre chez Oualdè-Amanouel et cache cette lettre dans ses effets." Cet homme fit qu'on lui demandait. Après cela, Tèsfa-Mikaël partit pour trouver le chef du pays et accusa son ennemi. Aussitôt le chef fit arrêter Oualdè-Amanouel et fouiller sa maison. La fausse lettre y fut découverte.

Alors le chef se présneta devant le roi avec la lettre déporvue du sceau(12) et les deux hommes enchaînés.(13) Le roi entendant cela et voyant la lettre fut tout surpris et, comme celle-ci nepourtait pas de sceau, il comprit que c'était une fausse lettre.(14) Prenant donc le chef à part, il lui demanda: "Qui t'a dit cela?" Il répondit: "C'est un certin Tèsfa-Mikaël". Il fit ensuite venir Oualdè-Amanouel pour l'interroger. "Qui t'a donné cette lettre? D'où l'as-tu reçue?" lui demanda-t-il. Cet homme, alors, écrasé par la majesté du roi et croyant qu'on allait le mettre injustement à mort, se mit à trembler et fut si ému qu'il ne put prononcer aucune parole, ni bonne ni mauvaise.

De nouveau le roi lui dit: "Allons, courage! réponds-moi." Il lui répondit: "Je ne conais ni celui qui l'a écrite, ni celui qui l'a fait écrire, ni celui qui l'a apportée chez moi." Alors le roi que Dieu avait rempli, comme son père Salomon, de conseil et de sagesse, lui demanda:"Dans ton pays, as-tu un ennemi qui désire ta perte?" --- "Oui", répondit-il. --- Quel est son nom?" interrogea le roi. ---"Mon ennemi qui cherche ma mort, c'est Tèsfa-Mikaël." Alors le roi ordonna de faire venir ce dernier qu'on lui amena enchaîné. Debout devant le tribunal, en présence du roi, il fut examiné par les chefs qui ne purent en tirer ni la vérité ni le mensonge. Alors le roi l'interrogea habilement deux ou trois fois, mais Tèsfa-Mikaël ne dévoila rien et persista dans son imposture, car Satan s'était incarné en lui.

A la fin, à force de l'interroger, on réussit à percer ce mystère. L'accusé dit: "Oui, comme il m'avait séparé de ma femme que j'aimais, j'ai machiné cette ruse." Le roi lui demanda: "Qui a écrit cette lettre pour toi?" Il indiqua le nom de celui qui avait écrit la lettre. Ce dernier, par ordre du roi, fut saisi et amené. On le questionna, mais il ne voulut pas avouer. Le roi l'interrogea longtemps. Il répondit: "Je n'ai pas écrit cette lettre."

Alors, le roi lui demanda: "N'as-tu pas ton cou un talisman(15)?" ---"Oui j'en ai un", répondit-il. Le roi, après avoir comparé le talisman avec la lettre observant que le coup de plume et l'écriture offraient une parfaite ressemblance. Voyant que c'etaient les mêmes caracteres(16) et sachant qu'ils avaiemt été tracés par la même plume, il lui demanda: "N'est-ce pas toi qui as écrit ce talisman?" ---"Oui, c'est moi qui l'ai ecrit", répondit-il. Alors le roi: "Tu avoues avoir écrit ce talisman, c'est donc toi qui as écrit la lettre. En effet, les lettres et l'encre(17)
sont les mêmes."

Voyant que tout était découvert et ne pouvant se retrancher derrière aucune excuse, l'écrivain se décida à avouer et raconta ce qui s'était passé depuis le commencement jusqu'à la fin.

En l'entendant, les docteurs, les chefs et l'armée, remplis d'admiration et convaincus que l'Espirit de Dieu habitait en Menelik, furent saisis d'étonnement et de crainte.

Les deux fourbes, c'est-à-dire celui qui avait écrit la lettre et celui qui l'avait fait écrire, furent condamnes à mort; selon le mot de l'Ecriture: "Il a creusé une fosse et il est tombé dans la fosse qu'il avait creusée; sa malice s'est retournée contre lui."(18) --------------------------------------

(1) C'est, on l'a déjà vu, une des prérogatives royales que de rendre la justice. Encore aujourd'hui, le prince "héritier du trône", délégué par l'impératrice, tient la coeur de justice deux fois par semaine (les mercredi st vendredi, jours maigres). Il est très caractéristique que l'auteur de la Chronique commence le récit du règne de Ménélik en racontnat les jugements mémorables rendus par le roi et "dignes de son ancêtre Salomon".
(2) "Fils d"Emmanuel", c'est-à-dire du Messie (Dieu avec nous).
(3) A défaut du père, c'est au fils aîné qu'il faut demander le consentement à mariage (SAPETO, Etiopia, p. 90).
(4)"Espoir dans St. Michel"
(5)La loi éthiopienne admet la répudiation et le divorce - en tant qu'il s'agit d'un mariage purement civil, de beaucoup le plus fréquent - dans certains cas déterminés (Dr. CASTRO, Compendio... pp. 61-62).
(6) Matthieu, XIX, 6.
(7) Comme en Europe de moyen âge, peu de personnes savent écrire en Ethiopie. à l'exception des gens d'église (GIRARD, Souvenier ...p. 132). L'écrivain dont il est question ici devait être un dèbtèra (lettré attaché à une église). D'après Henglin qui voyageait en Ethiopie vers cette époque (1861- 1862), l'usage du papier était alors relativement récent dans ce pays ( ouv. cit., p. 260). Celui dont on se servait au Choa venait de MOKA (ROCHET D" HERICOURT, Voyage ..., p. 280). Le parchemin, qui fut très longtemps préféré au papier (BRUce, t. III, p.329), reste d'ailleurs employé pour certins manuscrits et pour les talismans. (COHEN, Rapport..., pp. 19 et 21).
(8) L'usage des lettres aurait été généralisé par Théodoros (PLOWDEN dans HOTTEN, Abyssinia 236). Auparavant on se servait de personnes de confiance pour porter un message oral textuellement répété; cf. ALVAREZ, trad. angl. p. 409; RUPPELL, Rosie..., t. II, p. 297; PLOWDEN, Travels, p. 143; MASSAIA, t. II, pp. 65-66.
(9) "Les rois d'Ethiopie ayant eu autrefois plusieurs princes tributaires conservent encore aujord'hui le titre d'Empereur ou de Roi des Rois d'Ethiopie". (LE GRAND dans LEBO, Voyage hist. d'Abyssinie, p. 253); cf. MASSAIA, Lectiones..., p. 234 et LEJEAN, Théodore II, p. 6). On verra que l'empereur Yohannès couronna deux rois, ceux de Choa et du Godgam et que Ménélik eut comme vassal de 1889 à 1990 le negus Tèklè-haïmanot.
(10)C'est toujours par cette formule que débutent les lettres abyssines. Celle-ci, et les compliments qui la suivent d'habitude, sont généralement en langue gueez lorsqu'on s'adresse à un supérieur ou même à un égal; la date est toujours mise à la fin. Sur le protocole de la correspondance en Ethiopie, voir MONDON - VIDAILHET, Manuel pratique de langue abyssine, pp. 190-192, et la Grammaire amarigna d'un missionnaire lazariste, pp. 162-164. On trouvera des reproductions de lettres abyssines dans MARTIAL DE SALVIAC, Les Galla, p. 164 (lettre de Menelik a Gambetta, 1880), dans ROHLFS, Meine Mission..., dernière planche (lettre de Yohannès à l'auteur, 1881), dans BORELLI, Ethiopie merid, p. 199 (lettre de Ménêlik à l'auteur, 1887), dans L. DE CASTRO, Nello terra..., t. II, in fine, sur la planche II du présent ouvrage.
(11) Expression que nous rencontrerons plusieurs fois dans cette chronique et que le souverain emploie a l'egard de ceux pour qui il professe une amitie particuliere; cf. ROCHET D'HERICOURT, Second voyage..., p. 123.
(12) En amharique mahtèm. "Le sceau des empereurs d'Ethiopie est un lion tenant une croix avec cette légende: Vicit leo de Tribu Juda." (LE GRAND, loc. cit.) Dans BRUCE (t. II, p. 564), figure celui d'un souverain des premières années du XVIIIe sièle que le voyageur écossais declare être l'invention de quelaque mahométan et non celui de roi: cependant le mot Jésus qui s'y trouve a été vu par Harris sur le sceau de Sahlè-Sellasié (The Highlands..., t. II, p. 393). D'abord réservé à l"Atié qui, avec l"Aboun, l'Etchegié et l'Itiéguié conserve le privilege de le faire apposer en haut de lettre, et non au bas, le sceau a été adopte par les grands feudataires dans le cournt du siècle dernier (RUPPELL, loc. cit., et MASSAIA, t. I, p. 204). Par la suite, l'emploi du mahtèm s'est étendu et aujourd'hui chaque dignitaire, chaque grande dame même a le sien qu'on doit détruire après sa mort. Parfois, mais  rarement, la signataire l'accopagne. On virra à la fin de plusieurs chapitres de cet ouvrage des spécimens de ces sceaux, souvant très orignaux et constituant parfois des sortes d'armes parlantes; cf. HENRI D'ORLEANS, Une visite àl'empereur Ménélik, pp. 193 - 194.
(13) L'un était Oualdè-Amanouel, l'autre son qorrègna. C'est la coutume en Ethiopie d'enchaîner toujours un accusé par la main droite à la main gauche de quelque autre personne, généralement son accusateur, mais souvant, comme ici, un homme étranger à l'affair qui est par là constitué son gardien; cf, COMBES et TAMISTER, t. I p. 180; PLOWDEN ..., Travels, p. 96; ARN D'ABBADIE, Douze ans..., pp. 461-462; MASSAIA, t. VII, pp.18 et suiv.
(14) Cette conclusion n'était pas absolument rigoureuse: dans certains cas les rois n'apposaient pas leur sceau sur une lettre d'eau ( ROCHET D'HERICOURT, Second voyage..., p. 55; RASSAM, Narrative..., t. I, p. 93), mais alors le messager qui l'avait apportée pouvait en certifier la provenance.
(15) L'usage des talisman écrits (ketab) est très repandu en Ethiopie. Ils consistent le plus souvent en petits rouleauux de parchemain sur lesquels les lettrés inscrivent des formules magiques en langue gueez contre des maladies et les accidents, souvent aussi des figures allégoriques. On les porte au cou dans des sachets de cuir ou des étuis attachêe au ruban bleu foncé (matèb) qui est la marque distinctive des chrétients. La composition de ces amulettes est la principale resource des lettrés. Cf. RAFFRAY, Abyssenie, pp. 308-309; ROSSEN, Eine deutsche Gesandtand Amulets dans J. Hastings Encyclopedy; COHEN, Rapport..., pp. 19 -21.
(16) Le talisman était en langue gueez, la lettre en lange amharique, mais l'amharique a emprunté les cent quatre-vingt-deux caractères gueez, tout en y ayant ajouté quarante-neuf autres (MASSAIA, Lectiones..., pp. 5-6).
(17) Plus exactement la couleur (hebr).
(18) Psqume VII, 16- 17.

የኢትዩጵያና የኤርትራ ጦርነት የጉዳት ካሣ ጉዳይ፤

(Assistant editor's note: The following is a reprint of a commentary published on our blog spot in November 2013 regarding the rulings of the Eritrea - Ethiopia Claims Commission rendered in August, 2009. The commentary is a summary of an extensive report prepared by researchers of Entoto Forum for Social Justice (EFSJ). We are reprinting it because so many Ethiopians as well as Eritreans seem uninformed as to what the claims of Eritrea and Ethiopia were and how their claims were decided. It is a complete review of the claims process including the untold damage caused by the governments of Eritrea and Ethiopia on one another and the sufferings they caused to their respective populations. The commentary gives a good backrgound information on the issue even if some of its references are a couple of years old. 

EFSJ researchers have also studied the decision of Eritrea - Ethiopia Boundary Commission. A summary of their study has been published on this blog spot under the title ኤርትራ - ለራሷ ያልሆነች ሃገር፣ የኢትዩጵያ ፈተና  a while ago. In that report, they have emphasized that the stalemate between Eritrea and Ethiopia is costing them dearly in economic and other respects, but the cost can be mitigated and even reversed to mutual benefit if Ethiopia complies with Eritrea's demands and take the initiative to implement the rulings.)

___________________________________________________  

የኢትዩጵያና የኤርትራ ጦርነት የጉዳት ካሣ 


በሲቲና አህመድና ጓደኞቿ siti-ahmed@gmail.com )

     1.   የኢትዩጵያና የኤርትራ የካሣ ኮሚሽን ውሳኔና የሃገራቱ ምላሽ

     2.   የኮሚሽኑ ውሳናኔ መጠንና የኢትዩጵያ ባዶ እጅ መቅረት    

     3.   ሃገራቱ አንዳቸው በሌላው ላይ ያደረሱት በማሰረጃ የተረጋገጠ ውድመት

         -  የጉዳቶች ዝርዝርና አይነት

         - በወታደሮች ላይ የደረሰ ጉዳትና የጦርነቱ ወጪ ምስጢርነት      

     4.   የኢትዩጵያና የኤርትራ የካሳ ጥያቄ መጠንና የኮሚሽኑ ውሳኔ

     5.   የህግ ምክርና የጥብቅና አገልግሎት ቸግሮች

     6.   የኢትዩጵያና የኤርትራ የካሣ ኮሚሽን ውሳኔና የመንግስታቱ አቋም

     7 .  የካሣውን ገንዘብ በጦርነቱ ለተጎዱ ሰላማዊ ሰዎች ማዋል

     8.   በኤርትራ ላይ ብቻ የተጣሉ የመሣሪያና ሌሎች ዕቀባዎች

     9 . ምን ቢደረግ ይሻላል?

________________________________________________

መግቢያ፤

የዚህ ጽሁፍ ዋና ዓላማ አልጀርስ ላይ በኢትዩጵያና በኤርትራ መሪዎች መካከል ታህሳስ 2000 ላይ በተደረገ ስምምነት የተቋቋመው የካሣ ኮሚሽን የሰጠውን ውሳኔ መነሻ በማድረግ ሊረሳ ምንም ያልቀርውን የሁለቱን ሃገሮች መሪዎች፤ ገዢ ፓርቲዎችና መንግስታት የጥፋት ድርጊት ማስታወስና ጦርነት እንዳይደገም ነቅተን እንድንጠቅ  እንዲሁም በመሪዎቹ መካከል እርቅ ወረዶ የሁለቱም ሃግሮች ሕዘቦች የሰላም ተጠቃሚ እንዲሆኑ ድምጻችንን እንድናሰማ ማሳሰብ ነው። ኮሚሽኑ ሁለቱ ሃገሮች ከግንቦት 1998 እስከ ሰኔ 2000 ባካሄዱት ጦርነት አንዳቸው በሌላው ላይ ያደረሱትን ጉዳት በመለየት አንዳቸው ለሌላው ሊከፍል ይገባል ያለውን የካሣ መጠን በመወሰን ሥራውን ነሓሴ 17/ 2009 አጠናቋል። የድንበር ኮሚሸኑም እንደዚሁ የሁለቱን ሃገሮች ድንበር አካልሎ በምድር ላይ ምልክት ከማቆም ያላነሰ ውጤት ያለው ድንበር በወረቀት ላይ በማስፈር ስራውን ኅዳር 2007 ላይ ፈጽሟል።

በጽሁፉ በቅድሚያ ኢትዩጵያ ከኤርትራ ጋር በነበራት የካሣ ክርክር እንዴት ባዶ እጇን እንደወጣችና እናያለን። ይህ የሆነበት ምክንያት በክፊል ስልጣን ላይ በነበሩ እና አሁንም ባሉ የመንግስት ባለስልጣናት ድክመት ሲሆን የተቀረው ደግሞ በኤርትራ ጥንካሬ ምክንያት ነው። በመቀጠል በዋነኛነት የኢትዩጵያና የኤርትራ መንግስታት ለካሣ ኮሚሽን ያቀረቡትን የካሣ ይገባኛል ጥያቄና ያያዙዋቸውን ማስረጃዎች በማዛመድ አንዳቸው በሌላው ላይ ያደረሱትን የጉዳት መጠን፤ በኮሚሽኑ የካሣ ውሳኔ ላይ ሁለቱ መንግስታት የያዙትን አቋምና አቋማቸው ያስከተለውን ውጤት፤ ኮሚሽኑ ለመንግስታቱ አነስተኛ የካሣ ገንዘብ እንዲከፈል የወሰነበትን ምክንያት፤ ስለአካፋፈሉ ሁኔታ የገለጸውንና ገንዘቡን እንዴት ሊጠቀሙበት እንደሚገባ ኮሚሽኑ ያቀረበውን ሃሳብ እንመረምራልን።  የድንበሩም ሆነ የካሳው ጉዳይ እስከ አሁን እልባት ባለማግኘታችው ተጎጂ ወይም ተጠቃሚ መኖር አለምኖሩን ለማሳየት እንሞክራለን። በመጨረሻም ምን ቢደረግ እንደሚሻል እናነሳለን።

በቀንና ዓመት አጠቃቀስ ላለመሳሳት ስንል የአውሮፓውያን የቀን አቆጣጠር ስለተጠቀምን ይቅርታ እንጠይቃለን::

1. የኢትዩጵያና የኤርትራ የካሣ ኮሚሽን ውሳኔና የሃገራቱ ምላሽ፤

ሁላችንም እንደምናስታውሰው የካሣ ኮሚሽኑ ውሳኔውን የዛሬ ዘጠኝ አመት አካባቢ ሲያስታውቅ የኢትዩጵያና የኤርትራ መንግስታት ውሳኔው አስመልክተው መግለጫ አውጥተዋል። የኢትዩጵያ መንግስት በውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር አማካይነት ባወጣው መግላጫ ኮሚሽኑ ቀደም ብሎ ባሳለፈው ውሳኔ ኤርትራ የተባበሩት መንግስታት ቻርተር አንቀጽ 2 ንዑስ አንቀጽ 4 ን እንደጣሰችና ኢትዩጵያን እንደወረረች ማረጋገጡን አስታውሶ ለኢትዩጵያ እንዲከፈል የታዘዘው ገንዘብ ከደረሰው ጉዳት ጋር ሲመዛዘን አነስተኛ መሆኑን ገልጿል። በመጠረሻም ውሳኔውን እንደሚያጠናው አመልክቶ ኤርትራ ለኢትዩጵያ መክፈል ያለባትን ክፍያ የምትፍፈጽምበትን ሁኔታ እንደሚከታተል አስታውቋል። ውሳኔው ከተሰጠ ዘጠኝ አመታት ቢያልፉም መንግስት ጥናቱን ጨርሶ ውሳኔውን መቀበል ወይም አለመቀበሉን፤ ስለክፍያውም ያደረገውን ክትትል አላሳወቀም።

የኤርትራ መንግስት በበኩሉ የድንበሩ ጉዳይ በድንበር ኮሚሽኑ ውሳኔ መሰረት ሳይፈጸም እስከአሁን መቆየቱ ትክክል አለመሆኑን ገልጾ የካሣውን ውሳኔ ግን እንደተቀበለ አስታውቋል። የኢትዩጵያ መንግስት በድንበሩ ውሳኔ ወቅት ግልጽ አቋም መያዝ እንዳቃተው ሁሉ በካሣው ውሳኔም እንደተቸገረ ይታያል። ቢሆንም ውሳኔው ከተሰጠ ዘጠኝ አመታት ሲያልፉ አንዳችም ውሳኔውን የመቃወም ድምጽ ባለማሰማቱ ውሳኔውን በዝምታ እንደተቀበለ ይቆጠራል። የኤርትራ መንግስት በድንበሩ ውሳኔ ላይ እንዳደረገው ሁሉ የካሣውም ውሳኔ እንደተሰጠ ወዲያው ተቀብሏል።

2. የኮሚሽኑ ውሳኔ መጠንና የኢትዩጵያ ባዶ እጅ መቅረት፤

 
የኢትዩጵያንና የኤርትራን መንግስታት መሪዎች፤ ገዢ ፓርቲዎችና መንግስታት ሃላፊነት የጎደለው የጦርነት ተግባር፤ ምናልባትም የመሪዎቹን የወንጀል ድርጊትና ከጦርነት የማትረፍ ፍላጎት በማየት ይመስላል ኮሚሽኑ የኢትዩጵያ መንግስት ሊከፈለኝ ይገባል ካለው 14. 3 ቢሊዩን ዶላር ውስጥ እጅግ ከፍታኛውን እጅ ውድቅ በማድረግ 174 ሚሊዩን ዶላር በኤርትራ መንግስት እንዲከፈለው፤ የኤርትራ መንግስት ደግሞ ሊከፈለኝ ይገባል ካለው 6 ቢሊዩን ዶላር ውስጥ እንዲሁ እጅግ ከፍታኛውን እጅ ውድቅ በማድረግ 163 ሚሊዩን ዶላር በኢትዩጵያ መንግስት እንዲከፈለው ወስኗል። አንዱ መንግስት ለለላው እንዲከፍል የተወሰነው ዕዳ ቢቻቻል የኢትዩጵያ መንግስት ከኤርትራ መንግስትላይ 10 ሚሊዩን ዶላር ይፈልጋል::

የመንግስታቱ መሪዎች ህዝቦቻቸውን አጣልተው ማጫረስና ንብረታቸውን ማውደም ብቻ ሳይሆን በሚፈራረሙትም ስምምነት መሠረት የሚፈጽሙት ምንም ነገር የለም። የካሣ ኮሚሽን ውሣኔ እንደድንበሩ ውሳኔ አስገዳጅና የመጨረሻ ነው። ሆኖም በውሰኔው መሰረት የሚደረግ ክፍያ ወይም ማካካስ ካለ እስከአሁን አልተደረገም። ክፍያ ወይም ማካካስ ካለ ያልነው እስከጭራሹ የሚከፈልም የሚካካስም ገንዘብ መኖሩ አጠራጣሪ ስለሆነ ነው። ምክንያቶቹ ሁለት ናቸው።

አንደኛ፤ በጦርነቱ ወቅት በጸጥታ (security) ምክንያት ከኢትዩጵያ እንዲወጡ የተደረጉ ኤርትራውያንና በአንድ ወገን ኢትዩጵያዊ በሌላ ወገን ደግሞ ኤርትራዊ የሆኑ ሰዎች ንብረታቸውንና ገንዘባቸውን ይዘው እንዲሄዱ አልተፈቀደላቸውም። የኤርትራ መንግስት እነዚህ ሰዎች ትተውት የወጡት ንብረት ግምትና ገንዘብ እንዲከፈለው በጠየቀው መሰረት 46 ሚሊዩን ዶላር ተፈቅዶላታል። ይህ ገንዘብ ለኤርትራ እንዲከፈል በታዘዘው 163 ሚሊዩን ዶላር ውስጥ ተይዟል። በአንጻሩ ከኤርትራ እንዲወጡ ለተደረጉ ኢትዩጵያውያን የተፈቀደው 3 ሚሊዩን ዶላር ብቻ ነው። ይህ ገንዘብ ኤርትራ ለኢትዩጵያ እንድትከፍል በታዘዘው 174 ሚሊዩን ውስጥ የተጠቃለለ ስለሆነ ኤርትራ ከኢትዩጵያ የምትፈልገውን 43 ሚሊዩን ዶላር በማቻቻል አግኝታለች።

በሌላ በኩል የሚኒስትሮች ምክር ቤት ከኢትዩጵያ እንዲወጡ የተደረጉ ኤርትራውያን ወደ ሃገር በመመልስ ንብረታቸውን፤ ንብረቱ ከተሸጠም ዋጋውን መውሰድ እንደሚችሉ የካሣው ውሳኔ ከመታወቁ ሁለት ወራት ቀደም ብሎ መመሪያ አውጥቶ ተግባራዊ ሆናል። መንግስት ሰዎቹ ንብረታቸውን ወይም ገንዘባቸውን የሚያገኙበትን መንገድ ስለዘረጋሁ ለኤርትራ መንግስት የምከፍላው ገንዘብ የለም ባይ ነው። እኛ በማካካስ ከፍለሃል ነው የምንለው። እውነታው ይህ ሆኖ ሳለ መመሪያው ከኮሚሽኑ ውሳኔም በኋላ አልተሻረም ነበር። የኤርትራ መንግስት ለኢትዩጵያውያን የዚህ ዓይነት ዕድል አልሰጠም። ዜጎቹ ግን ለመንግስታቸው በማካካስ የተከፈልውን ገንዘብ ከመውሰድ ይልቅ ወደ ኢትዩጵያ እየመጡ ወይም በወኪሎቻቸው አማካይነት ገንዘብና ንብረት ወስደዋል። በአንድ በኩል መንግስታቸው ዕዳውን በማቻቻል የተከፈለው ሲሆን በሌላ በኩል ደግም ራሳቸው እየቀረቡ ንብረት ወይም ገንዘብ ሲረከቡ ለአንድ ጉዳት ሁለት ካሣ አገኙ ማለት ነው።

ሁለተኛ፤ በጦርነቱ ወቅት አሰብና ምጽዋ ላይ የነበረ ዋጋው 117 ሚሊዩን ዶላር የሆነ (135,000 ቶን ደረቅ ራሽን፤ 33 ሚሊዩን ሊትር ነዳጅ፤ 1,400 አዲስ ተሽከርካሪዎች፤ ወዘተ) የተዘረፈ ወይም ሳይወሰድ ሜዳ የቀረ የኢትዩጵያ መንግስት፤ የመንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች፤ የንግድ ድርጅቶችና የግለሰቦችን ንብረት ነበረ። የኢትዩጵያ መንግስት ይህን ጉዳይ መከታተል እርግፍ አድርጎ የተወው ገና ከመነሻው ነው። ይባስ ብሎም ንረታቸውን የተዘርፉ መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶችን፤ የንግድ ድርጅቶችንና ግለሰቦችን የምችለውን ሁሉ አድርጌ ስላልተሳካልኝ አርፋችሁ ተቀመጡ  ብሏቸዋል። ይህን ያለው ሰዎቹ የንብረታቸውን ዋጋ ለማስከፈል በሃገር ውስጥም ሆነ ውጭ ሃገር ሊወስዱበት የሚችሉት ህጋዊ እርምጃ አለመኖሩን ስለሚያውቅ ነው። ለነገሩ ኮሚሽኑ የኤርትራ መንግስት በዚህ ንብረት ጉዳይ እንደማይጠየቅ የወሰነው ታህሣስ 2005 ላይ ነው። ኮሚሽኑ ለዚህ ውሳኔው መሰረት ያደረገው በኢትዩጵያ መንግስት የቀረበለትን የባህር ትራንዚት ኢንተርፕራይዝ ያዘጋጀውን የንብረት ዝርዝር ሲሆን ማስረጃው የኤርትራ መንግስትን ጥፋት ከሚያሳይ ይልቅ የኢትዩጵያ መንግስት ንብረቱን ለመረከብ በወቅቱ ችግር እንዳልነበረበት የሚያሳይ ነው በሚል ነው። ከዚህ በተጨማሪ የኤርትራ መንግስት በክርክሩ ወቅት የኢትዩጵያ መንግስት አሁንም ንብረቱን መውሰድ ይችላል፤ እንዳይበላሽ በመስጋት የሽጥኩትም ገንዘብ ስላለ እሱንም ጨምሮ ይውስድ ብሎ ነበር። መንግስት ግን በዚህ ጉዳይ ያደረገው ክትትል አልነበረም። ትክክለኛው አሰራር አግባብ ያለው ማስረጃ በማቅረብ ካሣ ማስወሰን ፤ ካልተቻለም ንብረቱን ወይም ገንዘቡን ከኤርትራ በማምጣት ለባለንብረቶቹ ማስረከብ ነበረ። ይህን አለማድረጉ እጅግ የሚሳዝን ነው። ከካሣው ውሳኔ በኋላ በውሳኔው ጥናት ተጠምዶ በማካካስ የሚፈልገውን 10 ሚሊዩን ዶላር የሚያገኝበትን መንገድ ሲያሰላስል ይመስላል ሃያ ጊዜ እጥፍ የሆነ የበሰለ ገንዘብ አምልጦታል።

ለተመላሽ ኤርትራውያን የሚመለሰው ንብረት ግምት ወይም የሚከፈላው ገንዘብ 43 ሚሊዩን ዶላር (46 ሚ - 3ሚ = 43 ሚ) ወደብ ላይ ቀልጦ ከቀረው ንብረት ግምት 117 ሚሊዩን ዶላር ጋር ሲደመር የኢትዩጵያ መንግስት በካሣ ኮሚሽኑ እንዲከፈለው የታዘዘለትን 174 ሚሊዩን ዶላር ሊያጣፋው ምንም አይቀረውም። የኤርትራ መንግስት በበኩሉ 163 ሚሊዩን ዶላር ኤርትራውያን ኢትዩጵያ መጥተው የወሰዱት ወይም የሚወስዱት ንብረት ወይም ገንዘብ ሳይቀነስ እንዲሁም ወደቦቹ ላይ ለቀሩት ንብረቶች ግምት ምንም ሳይከፍል እንደዘበት 163 ሚሊዩን ዶላር በእጁ ላይ ቀረለት ማለት ነው። በዚህ ስሌት መሰረት የኢትዩጵያ መንግስት ከካሣው ውሳኔ የሚያገኘው አንዳችም ገንዘብ ካለመኖሩም በላይ የኤርትራ መንግስት በዚያው መጠን ተጠቅሟል። እንግዲህ በመንግስት ድክመት ምክንያት የካሣ ገንዘብ ቀልጦ የሚቀርው እንደዚህ በመሰለ ሁኔታ ነው።

3. ሃገራቱ አንዳቸው በሌላው ላይ ያደረሱት በማሰረጃ የተረጋገጠ ውድመት ፤

እኛ እንደሚገባን የካሣው ውሳኔ ዋና ጠቀሜታ የካሳው ክፍያ ሳይሆን የኢትዩጵያና የኤርትራ መንግስታት ወታደሮች ሥልጣን ላይ በነበሩና አሁንም ባሉ መሪዎች ትዕዛዝ በህይወትና በንብረት ላይ ያደረሱትን እጅግ ከፍተኛ ውድመት በጥሩ ሁኔታ መዝግቦ መያዙ ነው። ካሣ ለማግኘት ይጠቅመናል በማለት የውድመቱን መጠንና ዓይነት መንግስታቱ ራሳቸው አንድም ነገር ሳይደብቁ በዝርዝር በማስረጃ አስደግፈው ያቀረቡት ስለሆነ እውነትነቱ አያጠራጥርም። የኢትዩጵያ መንግስት ያደረሰውን ውድመት የኤርትራ መንግስት በማስረጃ አስደግፎ አቅርቧል። የኤርትራ መንግስት ያደረሰውን ውድመት ደግሞ የኢትዩጵያ መንግስት በበኩሉ በማስረጃ አስደግፎ አቅርቧል። በጦርነቱ የደረሰውን ጉዳት ለማወቅ የሚፈልጉ ሁሉ የትም ሳይሄዱ መንግስታቱ ያቀርቡትን ማስረጃ ከመንግስታቱ ወይም ከኮሚሽኑ መዝገብ ቤት መመልከት ይበቃቸዋል።

በድምሩ ሲታይ አንዳቸው በሌላው ላይ ያደረሱት ውድመት ዘግናኝና ወደፊትም እንደዚህ ያለ ጦርነት መደገም ሳይሆን መሞከር የማይገባው መሆኑን ያስገነዝባል። ከደረሰው ውድመት አንጻር ሲታይ ጦርነቱን የጀመሩትም ሆኑ በመከላከል ሰበብ ወረራ እንዲካሄድ ያዘዙ መሪዎች እንዲሁም ትዕዛዙን ተግባራዊ ያደረጉ ሰዎች አሁንም ስልጣን ላይ መሆናቸው ይገርማል። ሃገሮቹ ኢትዩጵያና ኤርትራ ሆነው ነው እንጂ በሌላ ሃገር ቢሆን በድርጊታቸው ተዋርደው፤ ከስልጣን ተባረው በወንጀል በተጠየቁ ነበር።

የግንቦት 1998 የኤርትራ መንግስት ወረራ ከፍተኛ ደረጃ የደረሰው የኤርትራ መንግስት በአሜሪካና በሩዋንዳ የቀረበውን ባለአራት ነጥብ የሰላም ዕቅድ ውድቅ ካደረገ በኋላ የካቲት 1999 ላይ ሁለቱም ሃገሮች አውሮፕላን ተጠቀመው ከተማዎችን በመደብደብ በሰውና በንብረት ላይ ጉዳት ካደረሱ በኋላ ነው። በዚሁ ወር የኢትዩጵያ መንግስት የኤርትራን የተጠናከሩ መከላከያ ምሽጎች ሰብሮ በማለፍ አስር ኪሎ ሜትር ኤርትራ ክልል ከገባ በኋላ የኤርትራ መንግስት የአፍሪካ አንድነት ድርጅት (አ/አ/ ድ/) የሰላም እቅድ ተቀብያልሁ አለ። የኢትዩጵያ መንግስትም የሰላሙን እቅድ ተቀብያልሁ ቢልም የኤርትራ መንግስት ሰራዊቱን ጦርነቱ ከመጀመሩ በፊት ወደነበረበት ቦታ እስኪመለስ ድረስ ይዞታውን ማስፋፋት ቀጠለ። የኤርትራ መንግስት ወደመሸነፉ ሲቃረብ የአ/ አ/ ድ/ ን የሰላም እቅድ መቀበሉን እንደገና አስታወቀ። የኢትዩጵያ መንግስት አወዛጋቢ የሆኑትን ቦታዎች በሙሉ ከያዘና የኤርትራ መንግስትም በ አ/ አ/ ድ/ ዕቅድ መሰረት ጦርነቱ ሲጀመር ወደነበረበት ቦታ እንደሚመለስ ካረጋገጠ በኋላ ጦርነቱ አብቅቷል አለ። በዚህ ወቅት የኤርትራን መሬት አንድ አራተኛ ይዞ ነበር።

የጉዳቶች ዝርዝር አይነትና መጠን፤  

ወደ ጦርነቱ ጉዳት ስንመለስ ለሁለት ዓመታት የዘለቀው የኢትዩጵያ መንግስትና የኤርትራ መንግስት ጦርነት በተገኘው ነገር ሁሉ በመጠቀም የተካሄደ ሆኖ እንገኘዋለን። የኢትዩጵያ መንግስት ለካሣ ኮሚሽኑ ባቀረበው የካሣ ጥይቄ ተፈጸመብኝ ያለውን በደል በማስረጃ ለማሳየት ያቀረባቸው ሰነዶች ጣሪያ ይነካሉ። ኮሚሽኑ የኢትዩጵያ መንግስት ደረሰብኝ ያለውን ጉዳት ካቀረበው ማስረጃ ጋር ካገናዘበ በኋላ የኤርትራ መንግስት በድንበር አካባቢ ያሰማራቸው ወታደሮች ጉዳት ሲያደርሱ ባለማስቆሙ ጥፋተኛ አድርጎታል። አስከትሎም የኢትዩጵያ መንግስት ያቀረበውን የጉዳት ዓይነትና መጠን በከፊል በመቀበል የገንዘብ ካሣ ፈቅዷል።

የኢትዩጵያ መንግስት በካሣ ጥያቄው ላይ የኤርትራ ወታደሮች በማዕከላዊ ፤ በምዕረብና በምስራቅ ግንባሮች ሰላማዊ ሰዎችን ገድለዋል፤ ደብድበዋል፤ አስረዋል፤ ጠልፈዋል፤ አስገድደው የጉልበት ሥራ አሰርተዋል፤ ንብረት ዘርፈዋል፤ አውድመዋል፤ ሴቶችን አስገድደው ደፍረዋል፤ ስለ እስረኞች መረጃ ከልክለዋል ብሏል። እነዚህ ጉዳቶች የተፈጸሙበት ሰላማዊ ህዝብ ቁጥር 242, 000 መሆኑን (ቁጥሩ 350, 000 የተፈናቀሉ ሰዎችን አይጨምርም) ፤ ከዚህ ውስጥ 13, 394 (በኋላ ቁጥሩ ወደ 54, 000 ከፍ ተደርጓል) ሰላማዊ ሰዎች እንደተገደሉ (ቁጥሩ በተቀበሩ ፈንጂዎች የሞቱ 124 ሰዎችን አይጨምርም) ፤ 83, 000 ድብደባና የአካል ጉዳት እንደደረሰባቸው ( አሁንም ቁጥሩ በተቀበሩ ፈንጂዎች የአካል ጉዳት የደረሰባቸውን 340 ሰዎች አይጨምርም) ፤ 20, 354 የት እንደደረሱ እንደማይታወቅ፤ 9, 443 በግዳጅ ሥራ እንደተሰማሩ፤ 236 ሴቶች ተገድደው እንደተደፈሩ፤ 16, 400 (በኋላ ወደ 77, 000 ከፍ የተደረጉ) ቤቶች እንደተጎዱ ወይም እንደፈረሱ፤ ወዘተ. ጨምሮ ገልጿል። ከዚህም በተጨማሪ የመንግስትን ንብረት በሚመለከት 331 ህንጻዎች፤ ትምህርት ቤቶች፤ ክሊኒኮች፤ የውሃ መስመሮች፤ የእርሻ ማሰልጠኛ ተቋሞች ፤ ወዘተ መዘርፋቸው ወይም መውደማቸው፤ 164 ቤት ክርስቲያኖችና ገዳማት፤ መስጊዶች፤ ቤት ክርስቲያኖች የሚያስተዳድሯቸው ክሊኒኮች ወዘተ መዘረፋቸውን ወይም መውደማቸውን አስረድቷል። የሳባ ማርብልስ ማሺነሪዎች ተነቅለው ወደ ኤርትራ መወሰዳቸውን ጨምሮ አሳይቷል። ቀይ መስቀል ማህበር ኢትዩጵያዊ የጦር ምርኮኞችን እንዳይጎበኝ ኤርትራ እንዳደረገ፤ ከዚህም በላይ የኢትዩጵያ ወታደሮች ከተማረኩ በኋላ ግድያ፤ ድብደባ፤ ቅሚያ፤ ጉስቁልና፤ ጤናን ላደጋ ማጋለጥ፤ አስገድዶ ማሰራት ፈጽሟል በማለት ከሷል። ጦርነቱ ሲጀመር ኤርትራ ውስጥ ይኖሩ የነበሩ 120, 000 ሰላማዊ (ሲቪል) ኢትዩጵያውያን ማስፈራራት፤ ድብደባ፤ ግድያ፤ በሥራ ቅጥርና በህክምና አግልግሎት ልዩነት ማድረግ፤ ከህግ ውጭ እስራት፤ ንብረት መቀማት፤ ከሃገር ማስወጣት ወዘተ. እንደደረሰባቸው አሳይቷል። የኤርትራ መንግስት የዲፕሎማቲክ ጥበቃ ያላቸው ንብረቶች፤ መጻጻፎች፤ ባዶ ፓስፖርቶች ወስዷል፤ ሻርዥ ዳፌር አስሯል። ከዚህ በተጭማሪ የኤርትራ መንግስት ወደቦቹ ላይ የነበሩ ቁሳቁሶች እዚያው በማስቀረት እንዲዘርፍ ወይም እንዲበላሽ፤ የኢትዩጵያ አየር መንገድ ኪሳራ እንደደረሰበት ፤ በጦርነቱ ምክንያት ቱሪዝም፤ ንግድ፤ የውጭ እርዳታ፤ እንቬስትመንት በመታጎላቸው የኢኮኖሚ ጉዳት እንደተከሰተ፤ ታክስ ሳይሰበሰብ እንዲቀር ምክንያት እንደሆነ አስረድቷል። የኤርትራ መንግስት በጦርነቱ የተጎዱ አካባቢዎችን እንደገና ለመገንባት ገንዘብ ወጪ እንዲሆን ፤ በተፈጥሮ ሀብትና በአካባቢ ጤና ላይ ጥፋት በማድረስ ጥፋቱን ለመገምገምና ለመመዝግብ ከፍተኛ የገንዘብ ወጪ እንዲደረግ አስገድዷል።

የኤርትራ መንግስትና ህዝብ በኢትዩጵያ መንግስት ወታደሮች የደረሳባቸው ሰፊ ጉዳት እነርሱ በኢትዩጵያ ላይ አድርሰዋል ከተባሉት ተመሳሳይ ናቸው። የካሣ ኮሚሽኑ ለኢትዩጵያ መንግስት እንዳደረገው ሁሉ የተዘረዘሩት ጥፋቶች በኢትዩጵያ ወታደሮች መፈጻማቸውንና ጉዳት መድረሱን አረጋግጧል። አስከትሎም የኢትዩጵያ መንግስት የወታደሮቹን የጥፋት ድርጊት ባለማስቆሙ ለኢትዩጵያ መንግስት ከፈቀደው ካሣ ተመጣጣኝ የሆነ ካሳ ለኤርትራ መንግስትም ፈቅዷል። የኢትዩጵያ መንግስት ወታደሮች ካደረሱት ጉዳት ውስጥ ጥቂት ለመግለጽ ያህል ፡ - በመካከለኛውና በምዕራቡ ግንባር የንብረት ዘረፋ፤ በመሰረተ ልማት ላይ ጉዳት ማድረስ፤ የመኖሪያ ቤቶች ማፍረስ፤ ማቃጠል፤ ሰብሮ መግባት፤ የቤት እንሰሳት ዘረፋ፤ ሴቶች መድፈር፤ ህንጻዎች (የመንግስትን፤ የንግድና የግል) ማውደም፤ የጤና ጣቢያዎች፤ ሆቴሎችና ትምህርት ቤቶች መፋረስ፤ የጥጥ ፋብሪካ ማቃጠል፤ የትምባሆ ኩባንያ ማሰናከል፤ የሃይማኖትና የባህል ንብረቶችን ማባላሸት እንደጥፋት ተዘርዝረዋል። ከጉዳቱም የተነሳ የሥራ፤ የትምህርት፤ የስልክ፤ የውሃ፤ የመብራትና የጤና አገልግሎት መሰናከላቸው ተገልጿል። የጦር ምርኮኞች ድብደባ፤ ዘረፋ፤ ጤና ማጓደል፤ የምግብ እጥረት፤ የፖለቲካ ሰበካ እንደተካሄደባቸው ተመልክቷል። ከዚህ ሌላ ከፍታኛ የሆነ የሰላማዊ ህዝብ መፈናቀል፤ ህገወጥ የሆነ የኢትዩጵያ ዜግነት ገፈፋ፤ ንብረት ያለህግ ማጣት፤ ከሃገር ማስወጣት፤ ተሽከርካሪዎች መያዝ፤ ዲፕሎማሲያዊ ጥበቃን አለማክበርም ታይቷል።

እዚህ ላይ መገንዘብ የሚያስፈልገው የኤርትራ መንግስት የተባበሩት መንግስታትን ቻርተር በመጣስ ጦርነት የቀሰቀሰ መሆኑ በኮሚሽኑ ቢረጋገጥም የኢትዩጵያ መንግስት የኤርትራን ወረራ ለመቀልበስና ድንበሩን ከጦረነቱ በፊት ወደነበረበት ቦታ ለመመለስ ባደረገው መልሶ ማጥቃት በሰላማዊ ህዝብና በንብረት ላይ የኤርትራ መንግስት በኢትዩጵያ ላይ ካደረሰው ያላነሰ፤ ምናልባትም ሊበልጥ የሚችል ጉዳት አድርሷል። በሰላማዊ ህዝብና ንብረት ላይ የሚደርስ ወታደራዊ ጥቃት የተወገዘ ብቻ ሳይሆን ወንጀልም ነው።

በወታደሮች ላይ የደረሰ ጉዳትና የጦርነቱ ወጪ ምስጢርነት፤

በወታደራዊ መስክ ካየነው የካሣው ኮሚሽን ሥራ በወታደሮችና በጦር መሳሪያዎች ላይ የደረሰን ጉዳት አያይም። ይህ ጉዳት ብርቱ ምስጢር በሚል በሁለቱም መንግስታት ታፍኗል። የኢትዩጵያ መንግስት ምን ያህል ወታደሮች እንደሞቱበትና እንደቆሰሉበት አልተናገረም፤ ወደፊትም የሚናገር አይመስልም። አንዳንድ የሴኩሪቲ ጥናቶች የኢትዩጵያ መንግስት በአንደኛው የዓለም ጦርነት ወቅት ጥቅም ላይ የዋለ “ጉድጓድ ውስጥ አድፍጦ በመጠበቅ ሁኔታው የተመቻቸ ሲመስል ግር ብሎ ውጥቶ የመጋፈጥ ውጊያ” ስልት በመጠቀም ከ 100 000 በላይ ወታደሮች እንድሞቱበትና የዛንው ያህል እንደቆሰሉበት ይናገራሉ። የኢትዩጵያ መንግስት የሞቱና የቆሰሉት ስንት እንደሆኑ ብቻ ሳይሆን ለጦርነቱ ወጪ ያደርገውን ገንዘብ መጠንም ለማሳወቅ ፈቃደኛ አይደለም። የኢትዩጵያ ኢኮኖሚክስ ሪሰርች ፖሊሲ ኢንስቲትዩት የሀገሪቱ ወጪ 2. 9 ቢሊዩን ዶላር ይሆናል ሲል የሴኩርቲ ጥናቶቹ የኢትዩጵያ መንግስት በካሣ ክርክሩ ወቅት እንዲከፈለው የጠየቀው 14. 3 ቢሊዩን ዶላር በኢትዩጵያ ላይ በጦርነቱ የደረሰውን ጉዳት በማሳየት ረገድ የሚታመን ነው ይላሉ። በድምሩ ሀገራችን በሁለት የጦርነት ዓመታት በትንሹ 17 ቢሊዩን ዶላር አጥታለች ማለት ነው። ይህ ገንዘብ የኢትዩጵያን የ 2008 GDP ሦስት አራተኛ (3/4) ይሆናል።

የሚገርመው ነገር በሁለቱ ሃገሮች ታሪክ ታይቶም ተሰምቶም የማይታወቅ ጉዳት ያደርሱ መሪዎችና ተባባሪዎቻቸው ለጉዳቱ በግላቸውም ሆነ በጋራ ተጠያቂ አለመሆናቸው ነው። ተጠያቂ ስላልሆኑ ከጥፋታቸው የተማሩት ነገር የለም። አሁንም ችግርን በሰላም የመፍታትም ነገር አይታያቸውም። በዚህ ሁኔታ ነገ ወይም ተነገ ወዲያ እነርሱ ራሳቸው ወይም ተከታዩቻቸው ወደ ጦርነት ቢወስዱን አይደንቅም። 

4.  የኢትዩጵያና የኤርትራ የካሳ ጥያቄ መጠንና የኮሚሽኑ ውሳኔ፤

 
የኢትዩጵያና የኤርትራ የድንበር ኮሚሽን ውሳኔና ውሳኔው ያስከተለው ጦርነት ቀረሽ እሰጥ አገባ በዓለም ዓቀፍ ደረጃ እውቅና ያለውን የድርድር (arbitration) ሥራ ከፍተኛ ቀውስ (crisis) ውስጥ የከተተ አሁንም ያልተፈታ ችግር ነው። ከውሳኔው በኋላ ጦርነት ቢከሰት ኖሮ የድርድሩ ማህበረሰብ (arbitration community) የባሰ ቀውስ ውስጥ በገባ ነበር። የካሣ ኮሚሽኑ የድንበር ኮሚሽኑ ያጋጠመውን ቀውስ ጠንቅቆ ያውቃል። የሁለቱን ሃገሮች መሪዎች ለዓለም ዓቀፉ ማህበረሰብ ክብር የማይሰጡ፤ ምክሩንም ሆነ አስተያየቱን እንደድክመት የሚቆጥሩ፤ በሃገር ውስጥም ለህዝብ ተጠሪነት የሌለባቸው እንደሆኑ ይገነዘባል። ኮሚሽኑ አስር ዓመት የወሰደ የመጨረሻ ውሳኔውን ነሓሴ 17/ 2009 ሲሰጥ ውሣኔው በኢትዩጵያና በኤርትራ መካከል ሌላ ቀውስ እንዳይፈጥር ከፍተኛ ጥንቃቄ በማደረግ እንደሆነ ከውሳኔው መረዳት ይቻላል። ከጥንቃቄ ብዛት ሁለቱም ሃገሮች ከጠየቁት ካሣና ከደረሰባቸው ጉዳት የማይመጣጠን እጅግ አነስተኛ ገንዘብ ፈቅዶ፤ የገንዘቡንም መጠን ተቀራራቢ በማድረግ አንዳቸው ከሌላው የሚፈልጉትን ገንዘብ ለማቻቻል አመቺ የሚመስል ሁኔታ ፈጥሯል። ውሳኔው የሀገሮቹን ድህነትና በዓለም ዓቀፍ ህግ ከጦርነት በኋላ የሚከፈል ገንዘብ አነስተኛ መሆኑን በማጉላት “አንተም ተው አንተም ተው” የሚል ዓይነት ነው። ከሙያ አንጻር ሲታይ ውሳኔው የዓለም ዓቀፍ ድርድርን ደረጃ የጠበቀ ነው ለማለት ባያስደፈርም ከተግባራዊነት (practicality) ፤ ከተፈጻሚነት (enforceability) እንዲሁም ግጭትን ከመቀነስ አንጻር ሲታይ የኢትዩጵያ መንግስትም ሆነ የኤርትራ መንግስት ያገኙት የሚገባቸውን ነው ያሰኛል።

የኢትዩጵያ መንግስትና የኤርትራ መንግስት በጦርነቱ ደረሰብን ያሉትን ጉዳትና ለጉዳቱ ይገባናል ያሉትን የካሣ መጠን በዝርዝር መመልከት ከዚያም ኮሚሽኑን የካሣ መጠን ውሳኔ ማገናዘብ ውሳኔው ማስገኘት የፈለገውን ውጤት ለመረዳት ያስችላል። እዚህ ላይ በመጀመሪያ የኢትዩጵያ መንግስት እንዲከፈለው የጠየቀውንና የተከለከለውን፤ ቀጥሎ ጠይቆ በከፊል የተፈቀደለትንና በመጨረሻ ደግሞ ጠይቆ ሙሉ ለሙሉ የተፈቀደለትን የሚያሳዩ ጥቂት ምሳሌዎች በመውሰድ እንመልከት። ክፍያ ከተከለከለባቸው ውስጥ የሚከተሉት ይገኛሉ። የሞራል ካሣ (የተጠየቀ 5.1 ቢሊዩን ዶላር የተፈቀደ ምንም)፤ ሳይካሄድ የቀረ ኢንቬስትመንት ጉዳት ካሣ (የተጠየቀ 2 ቢሊዩን ዶላር የተፈቀደ ምንም)፤ ሳይመጣ ለቀረ ዓለም ዓቀፍ እርዳታ ካሣ (የተጠየቀ 1. 7 ቢሊዩን ዶላር የተፈቀደ ምንም)፤ ለአካባቢ ጤናና የተፈጥሮ ሃብት ጉዳት ካሣ (የተጠየቀ 1. 28 ቢሊዩን ዶላር የተፈቀደ ምንም)፤ ከወደብ ላይ ሳይነሳ ለቀረ ንብረት ጉዳት ካሣ ( የተጠየቀ 117 ሚሊዩን ዶላር የተፈቀደ ምንም)፤ ከቱሪዝም ለታጣ ገቢ ካሣ (የተጠየቀ 104 ሚሊዩን ዶላር የተፈቀደ ምንም)፤ ለአዲግራት ፋርማሱቲካል ፋብሪካ ጉዳት ካሣ (የተጠየቀ 32 ሚሊዩን ዶላር የተፈቀደ ምንም)፤ ለአልሜዳ ቴክስታይል ጉዳት ካሣ (የተጠየቀ 30 ሚሊዩን ዶላር የተፈቀደ ምንም)፤ ለደደቢት አክሲዩን ማህበር ጉዳት ካሣ (የተጠየቀ 36 ሚሊዩን ዶላር የተፈቀደ ምንም)፤ ለመሶብ የህንጻ መሣሪያ አምራች ኩባንያ ካሣ (የተጠየቀ 18 ሚሊዩን ዶላር የተፈቀደ ምንም)፤ ለኢዛና ማይኒንግ ካሣ (የተጠየቀ 2.2 ሚሊዩን ዶላር የተፈቀደ ምንም) ናቸው። በከፊል ክፍያ የተፈቀደባቸው የሚከተሉትን ይጨምራሉ። ሀገር ውስጥ ለተፈናቀሉ ሰዎች ካሣ (የተጠየቀ 1. 5 ቢሊዩን ዶላር የተፈቀደ 45 ሚሊዩን)፤ በሰላማዊ ሰዎች ላይ ለደረሰ ሞት፤ አካል መጉደል፤ መሰወር፤ አስገድዶ ማሰራት ካሣ (የተጠየቀ 434 ሚሊዩን ዶላር የተፈቀደ 11ሚሊዩን)፤ ሀገር ውስጥ ለተፈናቀሉ ሰዎች እርዳታና የፈራረሱ ኢንፍራስትራክቸር ግንባታ (የተጠየቀ 100 ሚሊዩን ዶላር የተፈቀደ 7. 5 ሚሊዩን)፤ በዘረፋና ማውደም ለደረሰ ጉዳት ካሣ (የተጠየቀ 50 ሚሊዩን ዶላር የተፈቀደ 14 ሚሊዩን)፤ ለፈራረሱ የመንግስት ህንጻዎች ጉዳት ካሣ (የተጠየቀ 14 ሚሊዩን ዶላር የተፈቀደ 315 ሺህ)፤ ለቤተ ክርስቲያኖች ጉዳት ካሣ (የተጠየቀ 9. 2 ሚሊዩን ዶላር የተፈቀደ 4. 5 ሚሊዩን)፤ የተደፈሩ ሴቶች ጉዳት ካሣ (የተጠየቀ 6. 7 ሚሊዩን ዶላር የተፈቀደ 2 ሚሊዩን) ናቸው። የኢትዩጵያ መንግስት ካሣ እንዲከፈለው ጠይቆ የጠየቀውን ሙሉ ለሙሉ ያገኘበት ሁኔታ እዚህ ግባ የማይባል ስልሆነ አልፈነዋል።

በዚህ ጉዳይ የካሣ ክፍያ ጠይቆ የተከለከለው ወይም በከፊል የተፈቀደለት የኢትዩጵያ መንግስት ብቻ ሳይሆን የኤርትራ መንግስትም ነው። ኮሚሽኑ ሁለቱ መንግስታት አንዳቸው ከሌላው ከፍተኛ የካሣ ገንዘብ እንዲከፈላቸው እንደጠየቁና ጥያቄያቸውን ውድቅ በማድረግ ለምን አነስተኛ ገንዘብ እንደፈቀደ በውሳኔው ውስጥ እንደሚከተለው ዘርዝሯል። አንደኛ፤ የዓለም ዓቀፍ ልማድ (custom) እና ውሳኔዎች (precedence) ያቋቋሙት አሰራር ከሚጠየቀው የካሣ ክፍያ ገንዘብ ውስጥ እጅግ አንስተኛውን (fraction) መፍቀድ ነው። በዚህ መሰረት ገና ከመነሻው የተጠየቀው በሙሉ እንደማይፈቀድ ኮሚሽኑ ግልጽ አድርጓል። ሁለተኛ፤ ኮሚሽኑ ካሣ የሚከፈለው የዓለም ዓቀፍ ህግን በመጣስ ጉዳት መድረሱ በበቂ ማስረጃ ሲረጋገጥ ብቻ ነው ብሏል። በዚህ መሰረት ምንም ክፍያ ያልተፈቀደባቸው የካሳ ጥያቄዎች አንድም የዓለም ዓቀፍ ህግን በመጣስ አልተፈጸሙም ሁለትም ካሣ የሚያስከፍል ጉዳት አልደረሰም ማለት ነው። የህግ መጣስና ጉዳት ቢኖርም የካሣ ጥያቄው በማስረጃ ባለመደገፉ ውድቅ የሆነበት ብዙ ሁኔታ አለ። ሦስተኛ፤ ካሣ እንዲከፈል ቢፈቀድ እንኳ የሚከፈለው ገንዘብ በግድ ከደረሰው ጉዳት ጋር መመጣጠን አያስፈልገውም። የካሣው ጥያቄ የቀረበው በግለሰቦችና በንብረታቸው እንዲሁም በድርጅቶች ላይ ለደረሰ ጉዳት ቢሆንም ጠያቂዎች ራሳቸው ተጎጂዎቹ ሳይሆኑ ዲፕሎማሲያዊ ጥበቃ (diplomatic protection) በሰጣቸው መንግስት በመሆኑ ክፍያው የሚታዘዘውም ለመንግስት ነው። በአንጻሩ የካሣውም መጠን በግለሰቦችና በድርጅቶች ላይ የደረሰን ተናጠል ጉዳት ግምት ውስጥ በማስገባት ስሌት አላደረገም። አራተኛ፤ ሁለቱም ሃገሮች ያጡ የነጡ ድሆች (ኮሚሽኑ የድሆች ሁሉ ድሆች ይላቸዋል) መሆናቸው እያታወቀ የጠያቁትን ቢሊዩን ዶላር መፍቀድ አግባብ አለመሆኑን ኮሚሽኑ እንዳመነበት ገልጿል። በኢኮኖሚም ሊያሽመደምዳቸው ይችላል ባይ ነው። አምስተኛ፤ ለፈቀደው ትንሽ ገንዘብም ቢሆን ወለድ ከልክሏቸዋል። ባጭሩ ሁለቱ ሃገሮች በጦር ሜዳ ያሳዩትን ከፍተኛ ጉዳት የማድረስ መፍጨርጨር በካሣውም እንዳይደግሙት ሳያመነታ በሩን ጥርቅም አድርጎ ዘግቶባቸዋል።

5.  የህግ ምክርና የጥብቅና አገልግሎት ቸግሮች፤  

እዚህ ላይ አንድ ሳይነሳ መታለፍ የሌላበት ጉዳይ ሁለቱን መንግስታት ያማከሩና መንግሰታቱን ወክለው ኮሚሽኑ ፊት በመቅረብ የተከራከሩት የህግ ባለሙያዎች ሁኔታ ነው። የኢትዩጵያን መንግስት የወከሉት በጄኔቭ የኢትዩጵያ የተባበሩት መንግስታት ቋሚ ተወካይ፤ ከውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ሁለት አንደኛ ፀሃፊዎች (አንዱ የህግ አማካሪና የካሣ ቡድን አስተባባሪ) ፤ አንድ ሦስተኛ ፀሃፊ እና ሁለት አታሼዎች ናቸው። የጀኔቫው ተወካይ ሥም በመጀመሪያ ስለሰፈረ ቡድኑን የመራው እርሱ ነው ለማለት ይቻላል። ቡድኑ ከዋሽንግተን ዲ/ ሲ/ 11 ባለሙያዎች (5 ጠበቆችና 6 ረዳቶች) ተጨምሮለት የተጠናከረ ነው፡፡ እነዚህ 11 ሰዎች በምን መለኪያ ከአንድ ሃገር፤ ከተማና ከሁለት የጥብቅና ቢሮዎች ብቻ እንደተመረጡ፤ የስልጠናቸውና የልዩ ስልጠናቸው መስክ ምን እንደሆነ፤ ምን አገልግሎት እንደሰጡና ምን ያህል እንደተከፈላቸው አይታወቅም። ለማንኛውም እነዚህ 17 ባለሙያዎች ኢትዩጵያ 14 ቢሊዩን ዶላር ካሣ ይገባታል በሚል ተከራክረው 174 ሚሊዩን ብቻ (ከጠየቁት ውስጥ ከ 5 % የነሰ) እንዲከፈል ሲፈቀድ ምን እንደተሰማቸው አውቀን ብናሳውቃችሁ ደስ ባለን ነበር። ግን ሰዎቹ በዚህ ጉዳይ አንዳችም ነገር መናገር ስለማይፈቀድላቸው ትንፍሽ አይሉም። ቢፈቀድላቸውም መናገር አይፈልጉም። አንድ የማይክዱት ነገር ቢኖር ይህ እጅግ አንስተኛ ገንዘብ የተፈቀደው በከፊል በእነርሱ ድክመት መሆኑን ነው። ተመሳሳይ ድክመት በድንበሩ ክርክር ወቅት ሃገራችንን ወክለው ኮሚሽኑ ፊት ቀርበው በተከራከሩ ጠበቆችንም ላይ ተንጸባርቋል። ይህ ጉዳይ ሁኔታዎች ሲፈቅዱ የምንመለስበት ይሆናል።

ኮሚሽኑ ከመጀመሪያው የካሣ ጉዳይ የሚወሰነው ታህሣስ 2000 ላይ በኢትዩጵያና በኤርትራ መካከል በተፈረመው ስምምነት አንቀጽ 5 (13) እንደተገለጸው በዓለም ዓቀፍ ህግ መሰረት መሆኑን ለሁለቱም ሃገሮች ተወካይ (ባለሙያዎች) አሳውቋል። በመያያዝም ex aequo et bono የሚወሰን ጥያቄ እንደማይኖር አስጠንቅቋል። “በዓለም ዓቀፍ ህግ መሰረት” የሚሰጠው የካሣ ውሳኔም የዓለም ዓቀፍ ህግ መጣስ መድረሱ ሲረጋገጥ እንዲሁም ደረሰ የሚባለው ጉዳት በበቂ ማስረጃ ሲደገፍ ብቻ መሆኑን አሳውቋል። የህግ መጣስም ሆነ ጉዳት መድረሱን የማስረዳት ግዴታ (burden of proof) የተከራካሪዎች እንደሆነም በማያሻማ ቋንቋ ነግሯቸዋል። ሆኖም ግን ከውሳኔው የምንረዳው ብዙዎቹ የካሣ ጥያቄዎች ውድቅ የተደረጉት ግልጽና አሳማኝ ማስረጃ ስላልቀረበባቸው መሆኑን ነው። ኮሚሽኑ “የዓለም ዓቀፍ ህግ ድጋፍ የሌለው የካሣ ጥያቄ”፤ “የማይታመን የካሣ ጥያቄ”፤ “(አሳማኝ) ማስረጃ ያልቀረበበት”፤ “የተጋነነ”፤ “ስህተት” “እውነት ያልሆነ” ወዘተ በማለት ያለፋቸው በሙሉ በዚህ ስር የሚገቡ ናቸው።

የካሣው ክርክር በኢትዩጵያውያን የህግ ባለሙያዎች በግንባር ቀደምትነትና በአሜሪካ ጠበቆች አጃቢነት የተካሄደ ቢሆንም ከላይ እንደተገልጸው ሃገሪቱ የሚገባትን የካሣ ገንዘብ እንዳታገኝ የበኩሉን አስተዋጻኦ አድርጓል። ባለሙያዎቹ የህግ ድጋፍ የሌለው የካሣ ጥያቄ አቅርበው ውድቅ ሲደረግባቸው፤ ጥያቄያችሁን በማስረጃ አላስደገፋችሁም ሲባሉ፤ እንዳጋነኑ፤ እንደተሳሳቱ፤ አልፎ ተርፎም እንደዋሹ ሲነገራቸው ወቀሳውን ፈገግ ብለው ማሳለፍ የስልጠናቸው አካልና ብዙ የሚኮሩበት ሙያ ባህል ነው። በካሣው ጥያቄና ውሳኔ ሃገሪቱ የታዘበችው ከዚህ የተለየ አይደለም። ከሙያ አንጻር ተልካሻ ሥራ ሰርተው በቢሊዩን የሚቆጠር ገንዘብ ደንበኛቸውን ቢያሳጡም የደረሰባቸው ነገር የለም። የሃገር ቤቱ ባለሙያዎች ጥያቄ ሊቀርብላቸው ቀርቶ በተቃራኒው ዕድገትና የደመወዝ ጭማሪ አግኝተውበታል። የውጭዎቹም እስከረዳቶቻቸው ጠቀም ያለ ገንዘብ አጋብሰውበታል። ይህ አሳዛኝ የሙያ ኪሳራ በየቀኑ በሃገራችን ፍርድ ቤቶች የምናየው ቲያትር ስለሆነ ሁኔታው ብዙ አይደንቅም።

6. የኤርትራና የኢትዩጵያ የካስ ኮሚሽን ውሳኔና የመንግስታቱ አቋም፤

ከፍ ብሎ እንደተገለጸው ኮሚሽኑ የኢትዩጵያንና የኤርትራን የካሣ ይገባኛል ክርክር ከወሰነ ዘጠኝ አመታት አልፈዋል። ክርክሩ በአልጀርሱ ስምምነት መሰረት አስገዳጅና የመጨረሻ ነው። ጉዳዩን ለወሰነው ኮሚሽንም ሆነ ለሌላ አካል ይግባኝ ሊቀርብበት አይችልም። ሁለቱ ሃገሮች ከተስማሙበት ውጭ ወጥቶ የተወሰን ወይም መወሰን ሲገባው የታለፈ ጉዳይ ካለ እንደገና እንዲታይ አንዱ ውይም ሁለቱም ሃገሮች ኮሚሽኑን መጠየቅ ቢችሉም እስከ አሁን እንደዚያ ያለ ነገር ያነሳ ወገን የለም። ባጭሩ የካሣው ጉዳይ አልቆለታል።

የኮሚሽኑ ውሳኔ እንደታወቀ የኢትዩጵያም የኤርትራም መንግስት መግለጫ አውጥተዋል።

የኢትዩጵያ መንግስት በውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር አማይነት ባወጣው መግለጫ ኮሚሽኑ የኤርትራ መንግስት የተባበሩት መንግስታት ቻርተር አንቀጽ 2 ፓራግራፍ 4 ን በመጣስ ወታደራዊ እርምጃ በመውሰድ ባድመንና ሌሎች ወረዳዎች እንደወረረ ማረጋገጡን ካስታወሰ በኋላ የመጨረሻ የካሳ ውሳኔዎች በማሳለፍ ሥራውን ማጠናቀቁን ይገልጻል። በመቀጠልም ውሳኔው ብዙ ቴክኒካል ጉዳዩች እንድያዘ አትቶ በመግልጫው ዋና ዋናውቹን ብቻ እንደሚያነሳ ያመለከታል። በዚህም መሰረት ኮሚሽኑ ለኢትዩጵያ $ 174, 036, 520 ዶላር ለኤርትራ ደግሞ $ 161, 455, 000 ዶላር እንዲሁም ተጨማሪ $ 2, 065, 865 ዶላር በዜጎቹ ስም ላቀረበው ክስ እንዲከፈለው መወሰኑንም ይጠቅሳል። ለኢትዩጵያ እንዲከፈል የተወሰነው ካሣ በከፊል ኤርትራ በጠብ ጫሪነት በቀሰቀሰችው ጦርነት የደረሰውን ጉዳት ለመካስ እንደሆነ ይናገራል። ለኤርትራ እንዲከፈል የተወሰነው ካሣ ወረራውን ለመመከት ኢትዩጵያ በወሰደችው እርምጃ የደረሰውን ጉዳት ለመካስ ነው ይላል። የካሳው ገንዘብ ሲቻቻል ቀሪው $ 10 000 000 ለሀገራችን የሚከፈል ሲሆን ከደረሰው ጉዳት ጋር የሚመጣጠን አለመሆኑን ገልጾ የተባበሩት መንግስታት የጸጥታ ምክር ቤት በኤርትራ ላይ ዕቀባ ለመጣል እየተነጋገረ መሆኑ ኤርትራ በአፍሪካ ቀንድ አካባቢ የምታካሂደውን አፍራሽ ተግባር ያሳያል ይላል። በመጨረሻም የሚኒስቴሩ መስሪያ ቤት የካሳ ኮሚሸኑን ውሳኔ በዝርዝር እንደሚያጠና፤ ጥናቱም ኤርትራ የሚፈለግባትን ዕዳ እስድትከፍል ለማድረግ መውሰድ የሚቻለውን እርምጃ እንደሚጨምር በመግለጽ መግለጫውን ይደመድማል። የኢትዩጵያ መንግስት እስከአሁን ጥናቱን ጨርሶ በውሳኔው ላይ የያዘውን አቋም ባለመግለጹ ውሳኔውን እንዳለ እንደተቀበለ ይቆጠራል።

የኮሚሽኑን ወሳኔ በሚመለከት የኤርትራ መንግስትም መገለጫ አውጥቷል። በመግለጫው የድንበሩ ጉዳይ አልመቋጨቱ ቅር እንዳሰኘው ገልጾ የካሳውን ውሳኔ ግን እንዳለ እንደተቀበለው አመልክቷል። የኤርትራ መንግስት በወራሪነት ቢፈረጅም በአጠቃልይ ሲታይ መንግስታቸው እንደድንበሩ ጉዳይ የካሳውም ጉዳይ የተሳካለት ይመስላል። 14 ቢሊዩን ዶላር እንዲከፍል ተጠይቆ የሚፈለግበትን ገንዘብ ወደ 174 ሚሊዩን ማውረድ ችሏል። ይህ 174 ሚሊዩን ዶላር የኤርትራ መንግስት እንዲከለው ከታዘዘለት 163 ሚሊዩንዶላር ዕዳ ጋር የሚካካስ ነው። ቢሆንም የኢትዩጵያ መንግስት ለተመላሽ ኤርትራውያን ለመክፈል ቃል የገባው (ግምቱ 46  ሚሊዩን የሚገመት ገንዘብና ንብረት) ኤርትራ ወደብ ላይ ከቀረው ንብረት ( ግምቱ 117 ሚሊዩን ይሆነ ንብረት) ጋር ተደምሮ ወደ 160 ሚሊዩን ዶላር የሚጠጋ ኪሳራ በኢትዩጵያ ላይ ደርሷል። የኤርትራ መንግስት ባሳየው የላቀ ጥረትና ብልጠት ብራቮ ሊባል ይገባል። የኢትዩጵያ መንግስት ደግሞ በዚያው መጠን ሊነቀፍ ይገባል።

7. የካሣውን ገንዘብ በጦርነቱ ለተጎዱ ሰላማዊ ሰዎች ማዋል፤

 

በካሣ የሚገኝን ገንዘብ ለህዝብ ጥቅም የማዋል የኢትዩጵያ መንግስታት ታሪክ አስደሳች አይደለም። ለምሳሌ የጣልያን መንግስት ለአምስቱ ዓመት ወረራ ጉዳት ለኢትዩጵያ መንግስት የከፈለው የካሣ ገንዘብ ለምን ተግባር እንደዋለ በብዙዎቻችን አይታወቅም። የምታውቁ ካላችሁ ብትነግሩን ደስ ይለናል። በጦርነት ወቅት የደረሰን ጉዳትን ለመካስ የተከፈለ ገንዘብን የሚመለከት ባይሆንም የኢትዩጵያ ወታደሮች ውጭ ሃገር ለሰጡት አገልግሎት የተባበሩት መንግስታት ወይም የውጭ መንግስታት የሚያደርጉት የገንዘብ ልገሳ ሁሌም ጦርነት ቀረሽ ጭቅጭቅ እንዳስነሳ ነው። የኮሪያና የኮንጎ ዘማቾች ለአገልግሎታችን ምስጋና ተብሎ ከውጭ የተላከ ገንዘብ በመንግስት ባለስልጣኖች ተበላ ብለው ለብዙ ዓመታት ሲያማረሩ አዲስ መንግስት በመጣም ቁጥር ሰልፍ ሲወጡ እናስታውሳለን። አሁን እያረጁና ቁጥራቸው እየተመናመነ ሲሄድ ጥያቄያቸውም እየተረሳ መጥቷል። በቅርቡም ከሩዋንዳ ይሁን ከኮንጎ የተመለሱ ሰላም ጠባቂዎች ከተመሳሳይ ምንጭ ከተገኘ ገንዘብ ድርሻችን ካልተሰጠን በማለት ሲያጉረመርሙ ትንሽ ትንሽ ጣል አድርገውላቸው ወደ ሥራችው እንደተመለሱ ይታወቃል።

የኢትዩጵያና የኤርትራ ካሣ ኮሚሽን ሊከፈል ይገባል ያለው ገንዘብ ለምን ተግባር መዋል እንዳለበት አልወሰነም። የመወሰንም ሥልጣን የለውም። የካሣው ጥያቄ በመንግስታት መካከል (interstate claim) ስለሆነ ሁለቱ መንግስታት ገንዘቡን በነጻነት ላመኑበት ተግባር እንዲያውሉት የዓለም ዓቀፍ ህግ ይፈቅድላቸዋል። ኮሚሽኑ የመንግስታቱን አጉል ባህርይ ስለሚያወቅ ማናቸውም ገንዘብ እንዲከፈል ከመወሰኑ በፊት በደፈናው የገንዘብ ካሳ ክፍያ ቢወሰን ገዘቡን ለምን ተግባር ለማዋል እንዳሰቡ እንዲገልጹለት ሚያዝያ 2006 ላይ ጠይቋቸዋል። መንግስታቱ ለጥያቄው ሚያዝያ 2007 ላይ መልስ እንደሰጡት ኮሚሽኑ ነሓሴ 2007 “ስለ ጦር ጉዳቸኞች እርዳታ” በሚል ርዕስ ባሳለፈው ውሳኔ ቁጥር 8 ላይ ገልጿል። መንግስታቱ የሰጡትን መልስ ማወቅ ለሁለቱ ሃገሮች ህዝቦች ጠቃሚ ነው። ቢያንስ መንግስታቱ ቃላቸውን እንዲያከብሩ ለመጠየቅ ይረዳቸዋል።

ኮሚሽኑ በውሳኔ ቁጥር 8 መግቢያ ላይ መንግስታቱ በጃቸው ያለውን resources በሙሉ ተጠቅመው በጦርነቱ የተጎዱ ወግኖቻቸው እርዳታ (relief) እንዲያገኙ የማድረግ ሃላፊነት እንዳለባቸው እንደሚገነዘቡ እምነት እንዳለው ገልጿል። የኮሚሽኑ የሚያዝያ 2006 ደብዳቤ የሁለቱ መንግስታት የአልጀርሱን የታህሣስ 2000 ስምምነት አንቀጽ 5 (1) የሰብዓዊነት ዓላማ (humanitarian purpose) ማዕከላዊ ጉዳይ መሆኑን እንደሚረዱ ተስፋ በማድረግ የካሣውን ክፍያ ገንዘብ በጦርነቱ ለተጎዱ ሰላማዊ ሕዝቦች እንዴት እንድሚያከፈፍሉ፤ ክፍፍሉን ለማድረግ በወቅቱ ስለነበሩና ወደፊት ስለሚኖሩ ተቋሞችና የአሰራር ዘዴዎች መረጃ እንዲሰጡት የሚጠይቅ ነበር። መንግስታቱ በመልሳቸው የስምምነቱን አንቀጽ 5 (1) የሰብዓዊነት ዓላማ እንደሚረዱ ገልጸው ኮሚሽኑ በጉዳዩ ተጨማሪ አስተያየት እንዲሰጥ ይጠይቁታል። ኮሚሽኑ በተራው መንግስታቱ በካሣ መልክ እንዲከፈል በሚፈቀደው ገንዘብ አጠቃቀም ላይ የመወሰን ሙሉ መብት እንዳላቸው አረጋግጦ መብቱን በሥራ ሲያውሉ የአንቀጽ 5 (1) የሰብዓዊነት ዓላማ ተግባራዊ ለማድረግ ጥረት እንዲያደርጉ በማሳሰብ ይደመደማል።

የኮሚሽኑ የካሣ ክፍያ ገንዘብ አጠቃቀም ስጋት መንግስታቱ በሰጡት መልስ የተቀነሰ አይመስልም። የመጨረሻ የጉዳት ካሣ ክፍያ ውሳኔው ላይ እንደገና ይመጣበታል። ለምሳሌ ሴቶችን አስገድዶ መድፈርን በሚመለከት የኤርትራ መንግስት ድርጊቱ እንዲቆም በወታደሮቹና በሌሎች ላይ እርምጃ ባለመውሰዱ 2 ሚሊዩን ዶላር ካሣ ለኢትዩጵያ እንዲከፍል ተወስኖበታል። ይህን ገንዘብ የኢትዩጵያ መንግስት ጉዳቱ በደረሰበት አካባቢ ለሴቶች የሚሆን የጤና ፕሮግራም ለማዘጋጀትና ተግባራዊ ለማድረግ እንደሚያውለው ኮሚሽኑ ተስፋ እንደሚያደርግ በውሳኔው የመጨረሻ ክፍል ቁጥር 110 ላይ ገልጿል። የውሳኔው የመጨረሻ መስመር እንደገና የሚከፈለው ገንዘብ በጦርነቱ ለተጎዱ ሰላማዊ ሰዎች እርዳታ መዋል እንደሚገባው በአጽንኦት ይገልጻል።

በካሣ መልክ እንዲከፈል የተወሰነው ገንዘብ ከኤርትራ መንግስት የሚመጣ ሳይሆን ዕዳው ተቻችሎ በኢትዩጵያ መንግስት እጅ የሚገኝ ነው። ይህ ገንዘብ፤ ገንዘቡ ከሌለም ከመንግስት ወጭ የሚሆን ተመጣጣ መጠን ያለው ገንዘብ በኮሚሽኑ ጥያቄ መሰረት በጦርነት ለተጎዱ ሰዎች መዋል ያለበት ቢሆንም ገንዘቡ ለተባለው ጥቅም እንደዋለ ወይም እንደሚውል ማስረጃ የለም። ከላይ እንደተመለከተው የካሣ ክርክሩ በመንግስታት መካከል የተካሄደ (interstate claim) ስለሆነ ጉዳቱ በመንግስት ላይ እንደደረሰ ተቆጥሮ የገንዘቡን አጠቃቀም ውሳኔ ለመንግስታቱ ተትቷል። ይህ አሰራር ያልተለመደ ባይሆንም እንደ ኢትዩጵያ ባለ መንግስት ለህዝብ ተጠሪነት በሌለበት ሃገር ጠቀሜታው አጠራጣሪ ነው። ገና ከመነሻው የካሣ ጥያቄው ሲቀብ ኮሚሽኑ አንዱ መንግስት ለሌላው ካሣ እንዲክፍል ከመወሰን ይልቅ በጦርነቱ ለተጎዱ ከለጋሾች እርዳታ ቢያፈላልግና ቢሰጣቸው እንደሚሻል የኢትዩጵያ መንግስት ጠይቆ ነበር። ኮሚሽኑ የኢትዩጵያ መንግስትን ጥያቄ ለማሟላት ስልጣን እንዳልተሰጠው ገልጾ ውድቅ አድርጎታል። እግረ መንገዱንም የኢትዩጵያ መንግስት በጦርነት የተጎዱትን ለመርዳት የሚያስፈልግ ገንዘብ በኤርትራ መንግስት እንዲከፈልኝ አልፈልግም ማለቱ የገንዘብ ካሣ ቢፈቀድለት ለተፈለገው ተግባር እንደማያውለው ጥርጣሬ ፈጥሮበታል። ከጦርነቱ በኋላ አንዳንድ የግንባታና የተፈናቀሉ ሰዎች የማቋቋም ሥራ መሰራቱ በህዝብ መገናኛ የተገለጸ ቢሆንም ሥራው ስለመሰራቱም ሆነ ስለአጥጋቢነቱ መናገር አይቻልም።

8.  በኤርትራ ላይ ብቻ የተጣለ የመሣሪያና ሌሎች ዕቀባዎች እና የማግለል ፖሊሲ፤ 

ኢትዩጵያና ኤርትራ በዓለም ካሉ የመጨረሻ የድሆች ሁሉ ድሆች ሃገሮች መደዳ የሚመደቡ ናቸው። የሁለቱ ሃገሮች መንግስታት ባካሄዱት ጦርነት በብዙ ቢሊዩን ዶላር የሚገመት ንብረት እና በብዙ መቶ ሺህ የሚቆጠር የሰላማዊ ሰዎችና የወታደሮች ህይወት ጠፍቷል። የአካል መጉደልና መቁሰል ደርሷል። መንግስታቱ ይህን ሁሉ የጥፋት “መስዋዕትነት” ሕዝቦቻቸውን ካስከፈሉ በኋላ ጦርነቱን ባስነሳው የድንበር ጉዳይም ሆነ በጦርነቱ ለደረሰ ጉዳት የተወሰነላቸው ካሣ እስከዚህ የሚያስደስት አይደለም።

ከጦርነቱ በኋላ በተወሰነ ደረጃም ቢሆን የኢትዩጵያ መንግስት በወተደራዊ መስክ የኤርትራ መንግስት ደግም በድንበሩና በካሣው ውሳኔ ከጦርነቱ በፊት ከነበራቸው የተሻለ ቦታ ይዘዋል። ከአስራ አምስት ዓመታት በላይ ሁለቱም አሸናፊ በሆኑበት መስክ እንደገፉበት ይገኛሉ። የኢትዩጵያ መንግስት በወታደራዊ ድሉ በመመካት የድንበሩን ውሳኔ ሙሉ ለመሉ አልፈጽምም ብሏል። የኤርትራ መንግስት በጦርነቱ በደረሰበት ሽንፈት የተነሳ ሌላ ጦርነት ውስጥ ገብቶ የሃገሪቱን ህልውና አደጋ ላይ መጣል አይፈልግም። የኤርትራ መገንጠል ያለቀለት ጉዳይ መሆኑን  ብዙ ኢትዩጵያን የሚያምኑበት ቢሆንም የባህር በር (ወደብ) ጉዳይ ግን አሁንም አንገብጋቢና ወቅታዊ ጥያቄ መሆኑን የኤርትራ መንግስት አይስተውም። ኢትዩጵያ ውስጥ ሥልጣን ላይ ያለው መንግስት በጉልበት ይዞት ነው እንጂ የባህር በር (የወደብ) ፓለቲካ ምን ጊዜም ወደ ወታደራዊ ፍጥጫ ሊያመራ ይችላል። በጦርነቱ ወቅት መፈረካከስ ጀምሮ የነበረውን የኤርትራ መንግስት ከመጥፋት በማዳን በወደቦቹ ላይ ይዞታውን ያረጋገጠለት የኢትዩጵያ መንግስት ነው። በጊዜ ብዛት ከሌላው የኤርትራ መሬት ተገድዶ ሊወጣ ቢችልም ቢያንስ የአሰብ ወደብን ይዞ መቆየት ባላስቸገረው ነበር። ሊያደርገው ግን አልፈለገም።

በግልጽ እንደሚታየው የተፈጠረው አዲስ ወታደራዊ የሃይል ሚዛን የማያስደስተው ቢሆንም የኤርትራ መንግስት ሊያናጋው አቅሙም ዝግጅቱም የለውም። አሁን ሙልጭ አድርጎ በመካድ አንዳንድ ኢትዩጵያንን ቢያሳምንም የሩቅ ተስፋው ኢትዩጵያ በውስጥ የፖለቲካ ችግር የተነሳ እንድትበታተንና መበታተኗን ተከትሎ በሚወጡት አምስት ወይም ስድስት አነስተኛ መንግስታት አዲስ ፖለቲካዊና ወታደርዊ የሃይል ሚዛን እንዲፈጠር ነው ብለው የሚያስቡ ኢትዩጵያውያን ጥቂት አይደሉም። ይህን እስትራተጂ እውን ለማድረግ በተዘዋዋሪ መንገድ እንደሚሰራ ለማሳየት ብረት አንስተናል ለሚሉ የኢትዩጵያ መንግስት ተቃዋሚዎችና የራሳቸውን መንግስት ማቆም ለሚፈልጉ የብሔር ድርጅቶች ሰፊ የገንዘብ፤ የወታደራዊና የቁሳቁስ ድጋፍ እንደሚያደርግ እንደማስረጃ ይጠቅሳሉ። ለዚህም መሳካት ቀጥተኛ ወታደራዊ ግጭትን ወደጎን በማድረግ የድንበሩን ውሳኔ እንዳለ ከማስፈጸም በስተቀር አልደራደርም ማለቱን ጨምረው ይገልፃሉ። በእኛ እምነት አሁንም ከአልጀርሱ ስምምነትና ዓለም ዓቀፍ ህግ አንጻር የኤርትራ መንግስት በድንበሩ ውሳኔ ላይ የያዘው አቋም ትክክል ቢሆንም የአንዳቸው ግትር አቋም ካልላላ በስተቀር ሁኔታው ባለበት መቀጠሉ አይቀርም። ይህ ሁኔታ ለሁለቱም ሃገሮች በተለይ ደግሞ ለኢትዩጵያ ጎጂነቱ አያጠያይቅም።

የጅቡቲና የኢትዩጵያ መንግስታት ያደረጉት ረዥምና የተወሳሰበ ዲፕሎማሲያዊ ጥረት የአንዳንድ የተባበሩት መንግስታት የጸጥታው ምክር ቤት አባላት ድጋፍ ታክሎበት ተሣክቷል። የስኬቱ ውጤት በኤርትራ መንግስት ላይ በተባበሩት መንግስታት የጸጥታው ምክር ቤት የጦር መሳሪያ ዕቀባ ማስጣሉ ነው። ከዚህ በተጨማሪ የሃገሪቱ ከፍተኛ የፖለቲካና ወታደርዊ መሪዎች ከሀገር ውጭ እንዳይጓዙ፤ ገንዘብና ንብረታቸውንም እንዳያንቀሳቀሱ ታግደዋል። የዕቀባው ምክንያቶች ብዙ ሲሆኑ ከእነዚህ ውስጥ ኤርትራ በአፍርካ ቀንድ የምትጫወተው አፍራሽ ሚና በተለይ በሱማሊያ ውስጥ ለጦርነት የምትሰጠው ድጋፍና ከጅቡቲ ጋር ያላትን የድንበር ችግር በሰላም ለመፍታት ፍላጎት አለማሳየቷ በዋናነት ይጠቀሳሉ። የዕቀባው ውጤት በተግባር እዚህ ግባ የማይባል ቢሆንም በዲፕሎማሲው መስክ ለኤርትራ መንግስት ጥቃት ለጅቡቲና ለኢትዩጵያ መንግስታት ደግሞ ድል ሆኖ ይታያል። የጸጥታው ምክር ቤት ዕቀባ በኤርትራ ላይ እንዲጣል ብዙ የደከመው የኢትዩጵያ መንግስት አሁን እርቅ ሲፈልግ ዕቀባው ችግር እየፈጠረበት መጥቲል። እርቁን የምር ከፈለገ የተባበሩት መንግስታትን መርሳት ግድ ይሆንበታል፤ ማምረሩን ካዩ መንግሰታቱም አትታረቅ ብለው የሚያስቸግሩት አይሆንም።

የኤርትራ መንግስት እስከዚህ የሚያመረቃ የሰላምና የእርቅ ፍለጋ እንዲሁም የእቀባው ይነሳልኝ ትግል አላደረገም። ጥሩ የዲሞክራሲና የሰብዓዊ መብቶች ማክበር ሪኮርድ የለውም። ሃገሩን ዘግቶ በተናዳፊ የውጭ ፖሊሲና ጊዜው ያለፈበት "በራስ የመተማመን" ገታራ የእድገት ስትራተጂ ከዚህም ከዚያም ጋር እየተላተመ ባለበት ይረግጣል። በኢትዩጵያ ላይ በቀጥታ በቀሰቀሰው ጦርነት ለህዝብ ህይወትና ንብረት ክብር አልሰጠም። ይህን ለሰዎች ህይወት ክብር አለመስጠት እስከ ቅርብ ወራት ድረስ ከሃገሩ ውጭ በሚያደርገው የእጅ አዙር ጦርነት ማዛመት ፍላጎት እያራመደው ይገኛል። አንዳንዶቸ እንደሚሉት ሳይሆን ብረት ላነሱ የኢትዩጵያ መንግስት ተቃዋሚዎችና የብሄር ድረጀቶች የሚያደርገው ድጋፍ ሃገሪቱን ወደ ሰላምና ዲሞክራሲ ከመውሰድ ይልቅ ለእርስ በርስ ጦርነትና መበታተን እንደሚያዘጋጃት መገመት አይከብድም። በዚህ ጉዳይ "ሁኔታውን ለእኛ ተውልን። የኤርትራ መንግስት አንድነታችንና ብልጽግናችንን ይፈልጋል። ያለውን መንግስት ተረዳድተን እንጣል እንጂ መጪው ወቅት ብሩህ ነው"  የሚሉ ሰዎችን የሚጠራጠሩ በርካታ ናቸው። ሰዎቹ የሚሉትን እንስማ፤ ነገር ግን ችግሩ የሃገር ጉዳይ ስለሆነ ለመላምታዊና ግምታዊ አነጋገር እንዲሁም ለሙከራና ለነሲብ አሰራር አይተውም። አነሰም በዛ ለዕቀባው መጣል እነዚሀ አፍራሸ የሆኑ የኤርትራ መንግስት ባህርያት አስተዋጸኦ ማድረጋቸው አጠያያቂ አይደለም። በዚሀ ሁኔታ ኢትዩጵያውያን በኤርትራ መንግስትና በመሪዎቹ ላይ የተጣለው ዕቀባ ባለበት እንዲቆይ ቢፈልጉ አይገርምም።

በሌላ ቢኩል ከኤርትራ መንግስት ባልተለየ ሁኔታ በኢትዩጵያ መንግስት ላይ የጦር መሳሪያ ዕቀባ፤ በከፍተኛ የፖለቲካና ወታደራዊ መሪዎች ላይ ደግሞ የመዘዋወርና የገንዘብና ንብረት ማንቀሳቀስ እገዳ ሊደረግባቸው በተገባ ነበር። ለዕቀባው ምክንያቶቹ ለኤርትራ መንግስት ከተሰጡት ብዙ አይለዩም። የኢትዩጵያ መንግስት የአልጀርሱን ስምምነትና የዓለም ዓቀፍ ህግን ባለማክበር የድንበሩ ውሳኔ ሙሉ በሙሉ እንዳይፈጸም እምቢ ብሏል። ውሳኔው እንዳለ እንዲፈጸም ይወተውት ለነበርው የዓለም ዓቀፍ መህበረሰብም የሚገባውን ክብር አልሰጠም። የኤርትራ መንግስት እንደሚያደርገው ሁሉ ብረት ላነሱ የኤርትራ መንግስት ተቃዋሚዎች ድጋፍ ይሰጣል። በሃገር ውስጥ ደግሞ የህዝብን ዲሞከራሲያዊና ሰብዓዊ መብቶች አያከብርም። የኤርትራ መንግስት ከዓለም ዓቀፉ ማህበረሰብ ጋር ጥሩ ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት ቢኖረው ኖሮ አሁን የደረሰበት ዕቀባ የሚጣለው በኢትዩጵያ መንግስትና መሪዎች ላይ በሆነ ነበር። ከዚህ ሃቅ አንጻር ሲታይ የኤርትራ መንግስት መጥፎ "ዲፕሎማሲ" እና ጨቌኝ የህዝብ አስተዳደር የኢትዩጵያ መንግስት ዓለም ዓቀፋዊ ድጋፍ እንዲያገኝ ረድቶታል። አገር ውስጥም ስልጣኑን በእጅጉ እንዲያጠናክር አስችሎታል፤ ህጋዊና ሰላማዊ ትግል የሚያካሂዱ ድርጅቶችን ለማዳከምም ፋታ አግኝቷል።

በማናቸውም መለኪያ ቢታይ የኢትዩጵያ መንግስትና የኤርትራ መንግስት በጦርነት መሰል ፍጥጫ ላይ ያሉ ሀገሮች ናቸው። ስለወታደራዊ የሃይል ሚዛንና የኤርትራ መንግስት ከኢትዩጵያ መንግስት ጋር ቀጥታ ጦርነት አለመፈለግ ያልነው እንደተጠበቀ ሆኖ በድንበሩ አካባቢ አንስተኛ ግጭት ቢነሳ ወደ ሰፊ ጦርነት የመለወጥ እድል አሁንም አለ። 




9. ምን ቢደረግ ይሻላል?

የኢትዩጵያም ሆነ የኤርትራ መንግስት አንዳቸው በሌላው ላይ ላደረሱት ጉዳት ካሣ እንዲከፍሉ በካሳ ኮሚሽኑ የታዘዘ ቢሆንም ትዕዛዙን ለመፈጽም አንዳቸውም የወሰዱት እርምጃ የለም። ምናልባትም አንዳቸው ከሌላው ላይ በካሳ መልክ የሚያገኙት ገንዘብ መጠን እዚህ ግባ የማይባል አነስተኛ ስለሆነ ሊሆን ይችላል:: ነገር ግን የካሳው ውሳኔ አፈጻጸም የአልጀርሱ ስምምነት አካል በመሆኑ እንደድንበሩ ውሳኔ ዋጋ ሊሰጠው ይገባል ባዩች ነን:: በዚህ አንጻር አንድ አሳሳቢ ነጥብ ቢኖር የኤርትራው ፕሬዚዳንት የካሳው ጉዳይ በኮሚሽኑ ውሳኔ ከተሰጠው በኋላ ከኢሳቴ (ESAT) ጋር ባደረጉት ቃለ ምልልስ ላይ ከኢትዩጵያ ካሳ እንፈልጋልን የሚል ያልተጠበቀ አዲስ ነገር ማንሳታቸው ነው:: አጠቃላይ የንግግራቸውን ይዘትና የቃለ ምልልሱን ሂደት በማገናዘብ ይህ ጥያቄያቸው ከካሳ ኮሚሽኑ ውሳኔ ጋር ያልተያያዘ ከጦርነቱ በፊትና በኋላ ደረሰብን ለሚሉት ጉዳት እንደሆነ መረዳት ቀላል ነው:: ነገርየው የድንበሩ ጉዳይ ከተፈታ በኋላ በሃገሮቹና በህዝቦቹ መካከል ግንኙነት እንዳይፈጠር አዲስ መሰናክል ሆኖ ብቅ እንዳይል ስጋት አለን:: ባጭሩ ቢታሰብበት ይበጃል ባዩች ነን:: 

ባላፉት በርካታ ዓመታት የኤርትራና የኢትዩጵያ መንግስታት ትኩረት በካሳው ጉዳይ ላይ ሳይሆን በድንበሩ ውሳኔ ላይ በመሆኑ በተለይ የትኛውን መሬት ማን ያገኛል የሚለው ሲያነጋግር ቆይቷል። ትክክልም ሆነ ስህተት የትግራይ ህዝብን እወክላለሁ የሚለው ህወሃት የድንበሩ ችግር ሲፈታ ድርጅቱ ለትግራይ በሚያስገኘው ወይም ለኤርትራ በሚለቀው መሬት ዓይንትና ስፋት መሰረት የትግራይ ህዝብ ድጋፍ ሊቀጥልልኝ ወይም ሊያሽቅለቁልብኝ ይችላል ብሎ ሲያስብ ቆይቷል። ፍራቻው የሗለኛው እንዳያጋጥመው ነበር:: አሁንም ነው:: በተለይ ከጥቂት ወራት ወዲህ በፌደራል መንግስት ደረጃ የነበረው ከፍተኛ ድርሻ እየቀነሰ በመምጣቱ ፍራቻው እውን የመሆን እድል ስላለው ስጋቱ ቀላል አልሆነም:: ህወሃት በፌደራል ደረጃ ያለው ከፍተኛ ስልጣን ከመቀነሱ በፊት ሌላው የሃገሪቱ ህዝብ በድንበሩ ጉዳዩ ያገባዋል የሚል እምነት አልነበረውም::  አሁን ግን አማራጭ ስላጣ ችግሩን ለፌደራል መንግስት ወርውሮ የትግራይ ህዝብ መብት ጠባቂ በመምሰል ብቅ ማለት የሚፈልግ ይመስላል:: 

ሰሞኑን አዲሱ የፌደራል መንግስት መሪዎች የድንበሩ ቸግር ለዘለቄታው ተፈትቶ ኢትዩጵያውያንና ኤርትራውያን በሰላም እንዲኖሩና በጋር በኢኮኖሚም በሌላ መስክም እንዲበለጽጉ በመፈለግ የድንበሩን ውሳኔ ያለቅድመ ሁኔታ እንዳለ ተቀብለው እንደውሳኔው ለመፈጸም ተስማምተዋል:: ይህ ማለት የቀድሞ የሃገሪቱ መሪዎች ያቀርቧቸው  ያቀርቧቸው የነበሩ የንግግር ሰጥቶ መቀበልና የመሬት ሽግሽግ ጥያቄዎች አይነሱም ማለት ነው:: በግልጽ የሚታወቀው  የኤርትራ አቋምና ፍላጎት ይህ በመሆኑ ኢትዩጵያ ውሳኔውን ተግባራዊ እንዳደረገች የሚረጋገጠው ከያዘቻቸው በድንበሩ ውሳኔ የኤርትራ የተባሉትን መሬቶች ለቃ ስትወጣ ብቻ ነው:: ከዚህ ባነሰ የሚወሰድ ማናቸውም እርምጃ የኤርትራን አዎንታ ካላገኘ በሰተቀር ውሳኔውን ያለቅድመሁኔታ እንዳለ እንደመፈጸም አይቆጠርም:: ከዚህ በፊት ለብዙ አኣመታት እንደታየው የኤርትራ አዎንታ አይገኝም:: የዚህ ሁኔታ ውጤት ተጨማሪ ጊዜ ማባከን ነው:: ጊዜ ባክኖም በመጨረሻ የሚለወጥ ነገር አይኖርም:: የኤርትራን ጽናት መረዳትና መቀበል ያስፈልጋል:: ህግም ሃቅም ስለማይደግፈን እያፈገፈግን  እያፈገፈግን የመጨረሻው አጣብቂኝ ላይ ደርሰናል:: ይለይልን::  

ህወሃት የድንበሩን ጉዳይ በኢትዩጵያ ህዝብ ላይ እንደተጫነ አላስፈላጊ ሸክም ሊያየውና የፌደራል መንግስት የቀየሰውን የሁለቱን ሃገሮች ህዝቦች የሰላምና የብልጽግና አቅጣጫ በመደገፍ የሀገራችን ሰራዊት በውሳኔው የኤርትራ የተባሉትን መሬቶች ( ከተሞችና መንደሮች ጭምር) ለቆ እንዲወጣ አስፈላጊውን ሁሉ ማድረግ ይጠበቅበታል:: ከዚሁ ጋር በተያያዘ ከከተሞችና ከመንደሮች ለሚፈናቀሉ ዜጎችቻችን   በቂ ካሳ መሬትና የንግድ ድርጅቶች በማቅረብ ሰፊ የማቋቋም ስራ መስራት ይገባዋል:: ህወሃት ይህን ሲያደርግ ብቻ ነው በማናብኝነት ለሁለት አስርት ዓመታት ያበላሸውን የሃገሮች ግንኙነት  መስመር ሊያስይዝ የሚችለው እንላለን::

ሰላም ለሁላችንም !!